in the writings of

* * *

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).

A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

adsum apud te, genitor,

id. ib. p. 522, 32:

alteram (partem) apud me adponito,

Plaut. Trin. 4, 3, 60:

nunc hic apud te servio,

id. Capt. 2, 2, 62:

scriptorum non magnast copia apud me,

Cat. 68, 33 Mull.:

mane apud me,

Vulg. Gen. 29, 19:

Advocatum habemus apud Patrem,

ib. 1 Joan. 2, 1:

cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—

Esp.

a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

hic apud me hortum confodere jussi,

id. Aul. 2, 2, 66:

si commodumst, apud me, sis, volo,

Ter. Heaut. 1, 1, 110:

condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

Plaut. Trin. 1, 2, 159:

Quid sibi volunt homines isti apud te?

Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

cenabis bene apud me,

Cat. 13, 1:

apud me habitavit,

Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

apud te cenavit,

id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

Vulg. Jud. 19, 9:

tenet intus apud se,

Lucil. 9, 59 Mull.:

Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

Cic. Att. 5, 6:

apud se fecit manere,

Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

Cic. Cat. 3, 10:

Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

id. Phil. 1, 8:

mansit apud eum quattuor mensibus,

Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

apud quem deversatus es,

Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

habitasti apud Heium Messanae,

Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

Fuisti apud Laecam illa nocte,

id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

apud Ostorium Scapulam epulatur,

Tac. A. 14, 48:

apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

id. H. 3, 74; 1, 14:

Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

Vulg. Act. 9, 43:

invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

Cic. Dom. 83:

qui apud te esset eductus,

id. Quinct. 69:

apud quem erat educatus,

id. Lael. 20, 75:

cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

id. Clu. 27:

disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

Tac. A. 15, 52:

se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

id. Or. 30:

apud eosdem magistratus institutus,

Suet. Calig. 24:

servorum manus tamquam apud senem festinantes,

Tac. H. 1, 7:

in convivio apud regem,

id. A. 2, 57: Bene vale;

apud Orcum te videbo,

in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

Tac. A. 11, 27:

frater apud Othonem militans,

in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

id. ib. 2, 27:

quorum sint legati apud se,

in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

id. ib. 1, 47:

dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

Cic. Sest. 41:

domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

Cic. Verr. 1, 50:

esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

id. ib. 4, 16:

nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,

Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

Sumne ego apud me?

Plaut. Mil. 4, 8, 36:

Non sum apud me,

Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

Ter. Heaut. 5, 1, 48:

Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

id. And. 5, 4, 34:

Num tibi videtur esse apud sese?

id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

proin tu fac, apud te ut sies,

id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—

In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.

Of civil or military affairs, before:

cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

Cic. Arch. 3:

apud eosdem judices reus est factus,

id. Clu. 22, 59:

vis de his judicari apud me?

Vulg. Act. 25, 9:

accusavit fratres suos apud patrem,

ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

hoc, quod nunc apud pontifices agis,

Cic. Dom. 51; 117:

istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

id. Lig. 12:

qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

omnia apud praetores gererentur,

Tac. Or. 38:

causam nescio quam apud judicem defendebat,

Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

Cic. Lig. 6:

apud judicem causam dicere,

id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

apud aliquem dicere,

id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

verba apud senatum fecit,

id. Verr. 2, 2, 20:

habita apud senatum oratione,

Tac. A. 12, 25; 6, 8:

haec apud patres disseruit,

id. ib. 2, 43; 4, 2;

4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

Cic. Verr. 4, 18:

Quae est ergo apud Caesarem querella?

id. Lig. 25:

isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

id. Caecin. 38:

petita multa est apud eum praetorem,

id. Verr. 1, 155:

causam contra aliquem apud centumviros dicere,

id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

Cic. Verr. 3, 120:

apud eorum quem qui manumitteretur,

Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—

In extra judicial cases, before:

apud hunc confessus es et genus etc.,

Plaut. Capt. 2, 3, 52:

nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

id. ib. 3, 4, 93:

apud erum qui (servos) vera loquitur,

id. Am. 2, 1, 43:

apud novercam querere,

id. Ps. 1, 3, 80:

ego apud parentem loquor,

Cic. Lig. 30:

plura fateri apud amicos,

Tac. A. 14, 62:

aliquid apud aliquem laudare,

Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

aliquem apud aliquos vituperare,

Cic. Phil. 2, 11:

apud quem tu etiam nos criminari soles,

id. Vatin. 29.—

Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.

With verbs:

apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

id. ib. 2, 126;

1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

id. Q. Rosc. 6:

Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

Vulg. Gal. 3, 11:

haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

Vulg. 2 Pet. 3, 8.—

With adjj.:

fuisti apud pontifices superior,

Cic. Dom. 4:

qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

quam clara (expugnatio) apud omnes,

id. Verr. 1, 50; 2, 50:

Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

quod aeque apud bonos miserum est,

id. ib. 1, 29:

quae justa sunt apud nos,

Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

ib. Num. 32, 22:

si is pretio apud istum idoneus esset,

Cic. Verr. 2, 121.—

With substt.:

est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

Cic. Verr. 1, 46:

tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

id. ib. 5, 150:

qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

id. ib. 2, 111:

Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

Curt. 6, 72:

abominatio est uterque apud Deum,

Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

Liv. 6, 39, 11:

Sic apud animum meum statuo,

Sall. de Ord. Rep. 2:

sic statuere apud animum meum possum,

Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—

And simply before, in the presence of:

id apud vos proloquar,

Plaut. Capt. prol. 6:

nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

Ter. Heaut. 3, 3, 14:

se jactant apud eos, quos inviti vident,

Cic. Fl. 61:

licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

plus quam apud vos commemorari velitis,

Cic. Caecin. 77:

non apud indoctos loquor,

id. Pis. 68:

ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

Caes. B. G. 1, 19:

quid apud magnum loquerentur Achillem,

Ov. M. 12, 163:

neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

Tac. A. 4, 7:

loqui de se apud aliquem,

Cic. Att. 1, 3:

mentiri apud aliquem,

Plaut. Poen. 1, 1, 24:

apud aliquem profiteri,

Curt. 7, 7, 24:

Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

Cic. Mur. 61:

Caesar apud milites contionatur,

Caes. B. C. 1, 7:

gratias agere alicui apud aliquem,

Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

Quae fundebat apud Samson lacrimas,

Vulg. Jud. 14, 16.—

Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

quom apud te parum stet fides,

Plaut. Ps. 1, 5, 62:

Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

Verg. A. 4, 539:

At fides mihi apud hunc est,

Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

ut apud me praemium esse positum pietati scias,

id. Hec. 4, 2, 8:

alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

Vulg. Matt. 6, 1:

illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

Cic. Imp. Pomp. 46:

(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

Caes. B. G. 2, 14:

si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

Cic. Sest. 12:

Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

(servi) apud eum sunt in honore et pretio,

id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

id. Verr. 5, 181:

quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

id. ib. 1, 42:

domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

id. Clu. 154; id. Mur. 38:

Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

Caes. B. G. 1, 18:

tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

id. ib. 1, 20:

certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

apud quem ut multum gratia valeret,

Nep. Con. 2, 1:

video apud te causas valere plus quam preces,

Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

quod apud vos plurimum debebit valere,

Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 113:

speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

id. Sex. Rosc. 141:

(eum) apud finitimas civitates largiter posse,

Caes. B. G. 1, 18:

quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

Cic. Verr. 1, 19:

quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

qui apud eum plurimum poterat,

id. ib. 3, 130:

qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

Cic. Har. Resp. 63:

nihil me turpius apud homines fuisset,

id. Att. 2, 19:

apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

Cels. 3, 23.—

Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

Cic. Fl. 52:

Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

qui (colonus) perigrinatur apud vos,

Vulg. Exod. 12, 49:

qui regnabat apud vos,

ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

si iste apud eos quaestor non fuisset,

Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

Apud eos fuisse regem Divitiacum,

Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

qui (praetores) apud illos a populo creantur,

Cic. Fl. 44:

apud quos consul fuerat,

id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

Verg. A. 6, 568;

Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

Cic. Font. 42:

qui apud socios nominis Latini censi essent,

Liv. 41, 9:

qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

Cic. Verr. 4, 109:

id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

id. ib. 4, 80:

si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

Cic. Verr. 2, 131:

si tu apud Persas deprehensus etc.,

id. ib. 5, 166:

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

Caes. B. G. 1, 2:

apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

Caes. B. G. 1, 50:

aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

Tac. G. 31:

Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

Verg. A. 2, 71:

apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

apud exercitum mihi fueris tot annos,

id. Mur. 45:

quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

Tac. H. 5, 10:

quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—

In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

id. de Or. 1, 7, 28:

quo in libro,

id. ib. 1, 11, 47):

ut scriptum apud eundem Caelium est,

Cic. Div. 1, 26, 55:

apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

id. Sen. 22, 79:

quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

id. Off. 1, 9, 28:

apud Agathoclem scriptum in historia est,

id. Div. 1, 24, 50:

ut est apud poetam nescio quem,

id. Phil. 2, 65:

Quod enim est apud Ennium, etc.,

id. Off. 1, 8, 26:

de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

id. ib. 1, 25, 87:

Apud Varronem ita est, etc.,

Plin. 18, 35, 79, § 348:

ut video scriptum apud Graecos,

Cic. Scaur. 4:

invenio apud quosdam auctores,

Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

reperio apud scriptores,

id. ib. 2, 88:

apud Solonem,

i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

Tac. Or. 9. —Also of speakers:

apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

Tac. Agr. 22.—

a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

Cic. Leg. 2, 13, 33:

juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

id. Brut. 41, 152:

cum apud eum summum esset imperium populi,

Nep. Phoc. 2, 4:

omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

Sall. C. 20, 8:

par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

Liv. 22, 30, 8:

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

Tac. A. 12, 35:

pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

id. H. 4, 76:

minorem esse apud victos animum,

id. ib. 3, 1;

2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

apud te est fons vitae,

Vulg. Psa. 35, 10:

apud Dominum (est) misericordia,

ib. ib. 129, 7.—

Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

Ter. Phorm. 1, 1, 3:

negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

Cic. Verr. 4, 29:

multa (signa) deposita apud amicos,

id. ib. 4, 36:

apud quem inventus est scyphus,

Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

te pix atra agitet apud carnuficem,

in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

qui (obsides) apud eum sint,

Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—

Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

Cic. Verr. 4, 2:

si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

Tac. H. 1, 13; 1, 20:

qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

Cic. Div. in Caecil. 8:

neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

fidens apud aliquem obligare,

Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

Essetne apud te is servos acceptissimus?

Plaut. Capt. 3, 5, 56:

non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

Cic. Verr. 2, 110:

apud publicanos gratiosus fuisti,

id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

apud Deum autem omnia possibilia sunt,

Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.

Transf. In designations of place,

At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

verecundari neminem apud mensam decet,

Plaut. Trin. 2, 4, 77:

Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

id. Am. 1, 1, 194:

Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

navem is fregit apud Andrum insulam,

Ter. And. 1, 3, 17:

apud Tenedum pugna illa navalis,

Cic. Arch. 21:

ut apud Salamina classem suam constituerent,

Nep. Them. 3, 4:

apud oppidum morati,

Caes. B. G. 2, 7:

agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

Cic. Agr. 1, 5:

bellatum apud Actium,

Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

Ov. R. Am. 163:

morabatur in castris apud Galgalam,

Vulg. Jos. 10, 6:

quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

Verg. A. 11, 288:

apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

Tac. A. 4, 25:

Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

id. H. 3, 35:

apud vexillum tendentes,

id. A. 1, 17:

trepidatur apud naves,

id. H. 2, 15:

hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

Verg. A. 5, 261:

apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

Verg. A. 12, 331:

octo apud Rhenum legiones,

Tac. A. 1, 3:

apud ripam Rheni,

id. ib. 2, 83:

probavi te apud Aquam Contradictionis,

Vulg. Psa. 80, 8:

repertus apud fretum Siciliae,

Tac. A. 6, 14:

propitiata Juno apud proximum mare,

id. ib. 15, 44:

apud promunturium Miseni consedit in villa,

id. ib. 6, 50:

Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

Cat. 63, 53 Mull.:

apud altaria deum pepigere,

before, Tac. A. 11, 9:

decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

id. ib. 14, 12 (cf.:

unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

Liv. 41, 9):

apud Caesaris effigiem procubuit,

Tac. A. 12, 17; 13, 23:

quartum apud lapidem substiterat,

id. ib. 15, 60:

laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

on the other hand,

id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

Tac. A. 2, 49.—

At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

Tac. A. 4, 64:

apud villam est,

Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

Plaut. Ep. 2, 2, 67:

deponere apud Solos in delubro pecuniam,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

Liv. 28, 29:

donum apud Antium statuitur,

Tac. A. 3, 71:

bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

id. ib. 6, 11:

Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

Suet. Tit. 5:

quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

id. Aug. 93:

apud Mediolanum,

Lact. Mort. Persec. 48:

eum pugionem apud Capitolium consecravit,

Tac. A. 15, 74:

Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

id. ib. 15, 32:

quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

id. ib. 3, 72:

qui (rei) apud aerarium pependissent,

Suet. Dom. 9 Roth:

cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

apud Pharsaliam,

Liv. Epit. 111:

apud Palaestinam,

Eutr. 7, 13:

qui erant apud Helladam,

Vulg. 1 Macc. 8, 9. —

Of time.

With words denoting time or occasion, in, at (rare):

apud saeclum prius,

Ter. Eun. 2, 2, 15:

aliquem apud judicium persequi,

at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—

With words designating persons, with, among, in the time of:

hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

Cic. Off. 1, 12, 36:

fecerunt hoc multi apud majores nostros,

id. Verr. 2, 118; 5, 148:

Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

Tac. A. 2, 33.—

For ad with words implying motion (very rare):

APVT EVM PERVENIRE,

Inscr. Grut. 786, 5:

atque apud hunc eo vicinum,

Plaut. Mil. 2, 5, 70:

Bito apud aurificem,

Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

(naves) apud insulas longius sitas ejectae,

Tac. A. 2, 24:

qui apud Romanos de societate functus est legatione,

Vulg. 2 Macc. 4, 11.

(cf. ad, I. fin. b.)

It is sometimes placed after its subst.:

quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

Is locus est Cumas aput,

Lucr. 6, 747 Lachm.:

montem apud Erycum,

Tac. A. 4, 43:

ripam apud Euphratis,

id. ib. 6, 31:

Misenum apud et Ravennam,

id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—

It is sometimes placed between the subst. and adj.:

barbaras apud gentes,

Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

id. ib. 14, 14.—

Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

Caelĭus ( Coel-), i, m.

The orator M. Caelius Rufus, for whom Cicero made an oration, and whose letters to Cicero are contained in the 8th book of the Epp. ad Famil.; Cic. Brut. 79, 273; Caes. B. C. 3, 20 sqq.; Vell. 2, 68, 1; Sen. Ira, 3, 8, 4; Quint. 10, 1, 115; v. Teuffel, Röm. Litt. § 206, 5 sqq.—Hence, Caelĭānus, a, um, adj., Cœlian:

orationes,

Tac. Or. 21.—

L. Caelius Antipater, a distinguished historian and jurist in the time of the Gracchi, and teacher of Crassus, Cic. Brut. 26, 102; id. de Or. 2, 12, 53; id. Leg. 1, 2, 6.—Hence, Caelĭāna, ōrum, n., the writings of Cœlius, Cic. Att. 13, 8; v. Teuffel. Röm. Litt. § 142.—

C. Caelius Caldus, an orator, contemporary with Crassus, Cic. de Or. 1, 25, 117; id. Planc. 21, 52; id. Leg. 3, 16, 36.—

Caelius Aurelianus, a physician of the post - classic period, v. Teuffel, Röm. Litt. § 456.—

Caelius Mons, the Cœlian Hill at Rome, south of Palatinus, and east of Aventinus, named after the Tuscan Caeles Vibenna (pure Etrusc. Kaile Fipne), now the Lateran Mount, Varr L. L. 5, § 46 Müll.; Cic. Rep. 2, 18, 33; id. Off. 3, 16, 66; Tac. A. 4, 65.—Called Caelius Major, Mart. 12, 18, 16; cf. Caeliolus.— The soldiers of this Caeles are called Caelĭāni, Varr. L. L. 5, § 46 Müll.; cf.:

CAELIANVS EXERCITVS,

Inscr. Grut. 502, 1, 20.

Caelĭus ( Coel-), i, m.

The orator M. Caelius Rufus, for whom Cicero made an oration, and whose letters to Cicero are contained in the 8th book of the Epp. ad Famil.; Cic. Brut. 79, 273; Caes. B. C. 3, 20 sqq.; Vell. 2, 68, 1; Sen. Ira, 3, 8, 4; Quint. 10, 1, 115; v. Teuffel, Röm. Litt. § 206, 5 sqq.—Hence, Caelĭānus, a, um, adj., Cœlian:

orationes,

Tac. Or. 21.—

L. Caelius Antipater, a distinguished historian and jurist in the time of the Gracchi, and teacher of Crassus, Cic. Brut. 26, 102; id. de Or. 2, 12, 53; id. Leg. 1, 2, 6.—Hence, Caelĭāna, ōrum, n., the writings of Cœlius, Cic. Att. 13, 8; v. Teuffel. Röm. Litt. § 142.—

C. Caelius Caldus, an orator, contemporary with Crassus, Cic. de Or. 1, 25, 117; id. Planc. 21, 52; id. Leg. 3, 16, 36.—

Caelius Aurelianus, a physician of the post - classic period, v. Teuffel, Röm. Litt. § 456.—

Caelius Mons, the Cœlian Hill at Rome, south of Palatinus, and east of Aventinus, named after the Tuscan Caeles Vibenna (pure Etrusc. Kaile Fipne), now the Lateran Mount, Varr L. L. 5, § 46 Müll.; Cic. Rep. 2, 18, 33; id. Off. 3, 16, 66; Tac. A. 4, 65.—Called Caelius Major, Mart. 12, 18, 16; cf. Caeliolus.— The soldiers of this Caeles are called Caelĭāni, Varr. L. L. 5, § 46 Müll.; cf.:

CAELIANVS EXERCITVS,

Inscr. Grut. 502, 1, 20.

Caelĭus ( Coel-), i, m.

The orator M. Caelius Rufus, for whom Cicero made an oration, and whose letters to Cicero are contained in the 8th book of the Epp. ad Famil.; Cic. Brut. 79, 273; Caes. B. C. 3, 20 sqq.; Vell. 2, 68, 1; Sen. Ira, 3, 8, 4; Quint. 10, 1, 115; v. Teuffel, Röm. Litt. § 206, 5 sqq.—Hence, Caelĭānus, a, um, adj., Cœlian:

orationes,

Tac. Or. 21.—

L. Caelius Antipater, a distinguished historian and jurist in the time of the Gracchi, and teacher of Crassus, Cic. Brut. 26, 102; id. de Or. 2, 12, 53; id. Leg. 1, 2, 6.—Hence, Caelĭāna, ōrum, n., the writings of Cœlius, Cic. Att. 13, 8; v. Teuffel. Röm. Litt. § 142.—

C. Caelius Caldus, an orator, contemporary with Crassus, Cic. de Or. 1, 25, 117; id. Planc. 21, 52; id. Leg. 3, 16, 36.—

Caelius Aurelianus, a physician of the post - classic period, v. Teuffel, Röm. Litt. § 456.—

Caelius Mons, the Cœlian Hill at Rome, south of Palatinus, and east of Aventinus, named after the Tuscan Caeles Vibenna (pure Etrusc. Kaile Fipne), now the Lateran Mount, Varr L. L. 5, § 46 Müll.; Cic. Rep. 2, 18, 33; id. Off. 3, 16, 66; Tac. A. 4, 65.—Called Caelius Major, Mart. 12, 18, 16; cf. Caeliolus.— The soldiers of this Caeles are called Caelĭāni, Varr. L. L. 5, § 46 Müll.; cf.:

CAELIANVS EXERCITVS,

Inscr. Grut. 502, 1, 20.

pandectes or - ta, ae, m., = pandektês, a book that contains every thing, a complete repertory, an encyclopedia, a title frequently given to books; cf. Gell. 13, 9, 4; Plin. H. N. praef., § 24.

In gen.:

novissime Tiro in Pandecte non recte dici ait,

Charis. p. 186 P.—

In partic.: Pan-dectae, ārum, m., the title of the collection of Roman laws made by order of Justinian from the writings of Roman jurists; the Pandects, Just. Ep. ad Sen. § 1.

pandectes or - ta, ae, m., = pandektês, a book that contains every thing, a complete repertory, an encyclopedia, a title frequently given to books; cf. Gell. 13, 9, 4; Plin. H. N. praef., § 24.

In gen.:

novissime Tiro in Pandecte non recte dici ait,

Charis. p. 186 P.—

In partic.: Pan-dectae, ārum, m., the title of the collection of Roman laws made by order of Justinian from the writings of Roman jurists; the Pandects, Just. Ep. ad Sen. § 1.

pandectes or - ta, ae, m., = pandektês, a book that contains every thing, a complete repertory, an encyclopedia, a title frequently given to books; cf. Gell. 13, 9, 4; Plin. H. N. praef., § 24.

In gen.:

novissime Tiro in Pandecte non recte dici ait,

Charis. p. 186 P.—

In partic.: Pan-dectae, ārum, m., the title of the collection of Roman laws made by order of Justinian from the writings of Roman jurists; the Pandects, Just. Ep. ad Sen. § 1.

flaccus, a, um, adj. [etym. dub.], flabby, hanging down.

Lit.:

auriculae,

Varr. R. R. 2, 9, 4.—

Transf., of persons, flap-eared:

ecquos deos paetulos esse arbitramur? ecquos silos, flaccos, frontones, capitones, quae sunt in nobis?

Cic. N. D. 1, 29, 80.—Hence,

Flaccus, i, m., a Roman surname; cf.:

aures homini tantum immobiles: ab iis Flaccorum cognomina,

Plin. 11, 37, 50, § 136; esp. freq. in the gens Valeria, Cornelia, and Horatia;

e. g. si quid in Flacco viri est, i. e. in Q. Horatio,

Hor. Epod. 15, 12.—

Transf., the writings of Horace:

stabunt pueri, cum totus decolor esset Flaccus,

Juv. 7, 227.—

Deriv.: Flaccĭā-nus, a, um, adj., of or belonging to a Flaccus, Flaccian:

area,

Val. Max. 6, 3, 1.

flaccus, a, um, adj. [etym. dub.], flabby, hanging down.

Lit.:

auriculae,

Varr. R. R. 2, 9, 4.—

Transf., of persons, flap-eared:

ecquos deos paetulos esse arbitramur? ecquos silos, flaccos, frontones, capitones, quae sunt in nobis?

Cic. N. D. 1, 29, 80.—Hence,

Flaccus, i, m., a Roman surname; cf.:

aures homini tantum immobiles: ab iis Flaccorum cognomina,

Plin. 11, 37, 50, § 136; esp. freq. in the gens Valeria, Cornelia, and Horatia;

e. g. si quid in Flacco viri est, i. e. in Q. Horatio,

Hor. Epod. 15, 12.—

Transf., the writings of Horace:

stabunt pueri, cum totus decolor esset Flaccus,

Juv. 7, 227.—

Deriv.: Flaccĭā-nus, a, um, adj., of or belonging to a Flaccus, Flaccian:

area,

Val. Max. 6, 3, 1.

phĭlŏlŏgĭa, ae, f., = philologia.

In gen., love of learning or letters, literary pursuits, the study of polite literature (class.):

ne et opera et oleum philologiae nostrae perierit,

Cic. Att. 2, 17, 1; Vitr. 7 praef. §

4: Homerus philologiae omnis dux,

id. ib. —

In partic., explanation, interpretation of the writings of others, philology (post-Aug.):

quae philosophia fuit, facta est philologia,

Sen. Ep. 108, 24.

scrībo, psi, ptum, 3 ( perf. sync. scripsti, Plaut. As. 4, 1, 57: scripstis, Enn. ap. Non. 153, 28, or Trag. v. 239 Vahl.; inf. scripse, Aus. Sept. Sap. Lud. 1; cf. 2. dico init.), v. a. [root skrabh-, to dig; whence, Gr. graphô; Lat. scrobis, scrofa; cf. Germ. schreiben], prop., to scratch, grave, engrave with a sharp point; hence,

In gen.

Lit., to write, draw, or otherwise make lines, letters, figures, etc. (cf. scalpo):

in libro cum scribuntur calamo litterae,

Plaut. Ps. 1, 5, 131; cf. id. Bacch. 4, 4, 76 sq.:

litteras, tabellas,

id. Ps. 1, 1, 28:

(littera M) etiamsi scribitur, tamen parum exprimitur,

Quint. 9, 4, 40; cf. id. 1, 7, 28:

nostri praeceptores cervum servumque u et o litteris scripserunt,

id. 1, 7, 26; cf. id. 1, 7, 4; 1, 7, 20; 1, 7, 30; 12, 10, 28;

12, 10, 30: terra in augurum libris scripta cum r uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.:

hic carmen mediā scribe columnā,

Prop. 4 (5), 7, 83; cf.:

scribitur vestris Cynthia corticibus,

id. 1, 18, 22; Ov. M. 9, 527; Luc. 2, 343:

in aquā,

Cat. 68, 4; cf.

also: fac lapis his scriptus stet super ossa notis: hic jacet, etc.,

Tib. 1, 3, 54 (but the better reading is inscriptis):

scribere decore,

to write a good hand, Amm. 30, 9, 4:

erat scriptum ipsius manu,

Cic. Cat. 3, 5, 10:

suā manu scripsit,

Liv. 37, 10.—Of drawing, etc.:

si quis fugitivo stigmata scripserit,

has branded a runaway, Quint. 7, 4, 14; cf.: charaxat ambas ungulis scribentibus genas, Prud. steph. 10, 557:

totius vobis Frontem tabernae scipionibus scribam,

Cat. 37, 10:

(Diodotus Stoicus) geometriae munus tuebatur, verbis praecipiens discentibus, unde, quo quamque lineam scriberent,

Cic. Tusc. 5, 39, 113:

ut formam (porticus) secundum rationem loci scribas,

draw, design, Plin. Ep. 9, 39, 5; Stat. S. 1, 3, 9:

quae Attalicis variata per artem Aulaeis scribuntur acu,

i. e. are embroidered, Sil. 14, 660:

scripto radiat Germanicus auro, i. e. sculpto,

Juv. 6, 205; cf. Mart. 11, 5, 3.—

Trop.: memor essem? etiam nunc mihi Scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis De Glycerio, graven, imprinted (syn.:

inscripta, insculpta),

Ter. And. 1, 5, 48:

arva sanguineo scribit rutilantia gyro,

Stat. Th. 11, 514.—

In partic., with the accessory idea of intellectual action, of written composition of every kind, to write, write down, compose, describe, depict; to draw up, communicate, announce in writing (syn.: compono, perscribo).

With acc.:

quoniam de re publicā multa quaesierint et scripserint,

Cic. Rep. 1, 7, 12:

Cn. Aufidius praetorius (caecus) Graecam scribebat historiam,

id. Tusc. 5, 38, 112; so,

historiam,

id. de Or. 2, 12, 51; id. Brut. 75, 262:

bellum,

Liv. 21, 1:

res gestas,

Hor. A. P. 74; id. Ep. 1, 3, 7 al.:

librum de rebus rusticis,

Cic. Sen. 15, 54:

scripsi etiam versibus tres libros de temporibus meis,

id. Fam. 1, 9, 23:

in Catone Majore, qui est scriptus ad te de senectute,

id. Lael. 1, 4:

carmen in aliquem,

id. de Or. 2, 86, 352:

Furius defensionem causae suae scripsit,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112; cf. Quint. 2, 15, 29:

libellos,

Ov. Tr. 5, 12, 61; id. P. 4, 13, 19:

notas,

id. ib. 3, 2, 90:

Diphilus Hanc (fabulam) Graece scripsit,

Plaut. Cas. prol. 33; Ter. Heaut. prol. 43; id. Hec. prol. 6 (cf. also infra, d):

versus,

Lucr. 1, 24; Hor. S. 1, 9, 23; 1, 10, 60:

carmina,

id. ib. 2, 5, 74; id. Ep. 1, 19, 3:

poëmata,

id. ib. 2, 2, 66 et saep.; cf.: scripsere alii rem Versibus, Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 221 Vahl.):

formam et situm agri alicui,

to describe, Hor. Ep. 1, 16, 4 et saep.—Of written communications, letters, etc.:

epistulis tuis perdiligenter scriptis,

Cic. Att. 1, 11, 1; cf. Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 1:

haec scripsi properans,

Cic. Att. 2, 19, 5:

litteras, quas ad Pompeium scripsi, tibi misi,

id. ib. 3, 9, 3:

litterae extemplo Romam scriptae,

Liv. 41, 16:

plura ad te scribam, si, etc.,

Cic. Att. 11, 10, 3:

scriberem ad te de hoc plura, si Romae esses,

id. ib. 6, 4, 11:

haec ad te scripsi verbosius,

id. Fam. 7, 3, 5:

scriptā jam epistulā superiore,

id. ib. 1, 9, 26:

non quo haberem, quod tibi scriberem,

id. Att. 4, 4, a:

epistulam,

Plin. Ep. 7, 9, 8 et saep.:

scribere salutem,

to send a greeting, Plaut. Bacch. 4, 9, 77; cf.:

laudes atque gratias populo Romano,

Gell. 3, 8, 5.—With a personal object:

nullos habeo scriptos (homines), memini tamen,

written down, Plaut. Mil. 1, 1, 48:

per eum Marium, quem scripsissem,

Cic. Att. 12, 49, 1: quis Martem digne scripserit aut...Merionem aut...Tydiden? who could depict, represent, etc., Hor. C. 1, 6, 14; id. S. 2, 1, 16; cf. in the pass.:

scriberis Vario fortis et hostium Victor,

id. C. 1, 6, 1.—With two acc.: cum auctor pugnae se A. Cornelium Cossum consulem scripserit, subscribed himself, declared himself in the inscription to be, Liv. 4, 20, 11.—

With object-clause:

in foribus scribat occupatum esse se,

Plaut. As. 4, 1, 15:

ut Africanum avum meum scribit Cato solitum esse dicere,

Cic. Rep. 1, 17, 27; id. Att. 1, 8, 1; cf.:

Romae quod scribis sileri, ita putabam,

id. ib. 2, 13, 2:

quod ad te scripseram me in Epiro futurum,

id. ib. 3, 13, 1:

Graeceius ad me scripsit, C. Cassium sibi scripsisse, homines comparari, qui, etc.,

id. ib. 15, 8, 2:

Cicero quodam loco scribit, id esse optimum, etc.,

Quint. 11, 1, 92:

post paulo scribit, sibi millia quinque Esse domi chlamydum,

Hor. Ep. 1, 6, 43 et saep.—In pass., with nom. or acc.:

eadem haec avis scribitur conchis se solere complere, etc.,

Cic. N. D. 2, 49, 125: scribitur nobis, magnam veteranorum multitudinem Romam convenisse jam, etc., Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 2, 1:

scriptum est item, quaesivisse (Socratem), quid esset,

Cic. Div. 1, 54, 123.—

With rel.-clause:

nec scribis, quam ad diem te exspectemus,

Cic. Att. 3, 7, 1:

scribe aliquando ad nos, quid agas,

id. Fam. 7, 12, 2:

ad me Valerius scripsit... quem ad modum ducta esses, etc.,

id. ib. 14, 2, 2.—

Absol.:

quo (Platone) nemo in scribendo praestantior fuit,

Cic. Rep. 2, 11, 21; cf. id. ib. 3, 8, 13:

Demophilus scripsit, Marcus vortit barbare,

Plaut. As. prol. 11; id. Trin. prol. 19:

poëta quom primum ad scribendum animum appulit,

Ter. And. prol. 1; id. Heaut. prol. 7:

sumite materiem vestris, qui scribitis, aequam Viribus,

Hor. A. P. 38:

sic raro scribis, ut toto non quater anno Membranam poscas,

id. S. 2, 3, 1 et saep.:

Samiae, ut ibi (i. e. in oratione) scribit Laelius, capedines,

Cic. Rep. 6, 2, 11; cf. id. ib. 1, 16, 25:

ut, quemadmodum scribit ille, cottidiano, etc.,

id. ib. 6, 2, 8:

denique non video de tot scribentibus unum,

Ov. Tr. 2, 495.—So freq. of written communications, letters; usually with ad aliquem (less freq. alicui) or de aliquā re:

tv si, ut scribis, Kal. Jun. Romā profectus es, etc.,

Cic. Att. 3, 9, 3:

ego te, ut scribis, cito videbo,

id. ib. 3, 27:

nihil habeo, quod ad te scribam, scribo tamen, non ut te delectem, etc.,

id. ib. 14, 12, 3:

senatusconsultum si erit factum, scribes ad me,

id. ib. 5, 4, 2; cf.:

scripsi etiam ad Camillum, ad Lamiam,

id. ib. 5, 8, 3:

in quā (epistulā) de agro Campano scribis,

id. ib. 2, 16, 11:

ut nuper me scis scripsisse ad te de Varronis erga me officio, etc.,

id. ib. 2, 25, 1; cf.:

Hermae tui Pentelici, de quibus ad me scripsisti,

id. ib. 1, 8, 2; 1, 9, 2 et saep.— With ut, ne, etc.:

velim domum ad te scribas, ut mihi tui libri pateant,

Cic. Att. 4, 14, 1:

ad me scriberet, ut in Italiam quam primum venirem,

id. ib. 11, 7, 2; 5, 11, 6.— With dat.:

consules Fulvio, ut ex Falisco, Postumio, ut ex Vaticano exercitum ad Clusium admoveant, scribunt,

Liv. 10, 27; 42, 27; Tac. A. 1, 29.—With ne:

Scipioni scribendum, ne bellum remitteret,

Liv. 30, 23.—With simple subj.:

scribit Labieno, si rei publicae commodo facere posset, cum legione ad fines Nerviorum veniat,

Caes. B. G. 5, 46 fin. —In Tac. also, with inf.:

scribitur tetrarchis ac regibus, jussis Corbulonis obsequi,

Tac. A. 15, 25 fin. —In eccl. Lat. as a formula of quotation from the Scriptures:

scriptum est,

i. e. it is said in Holy Writ, Vulg. Matt. 4, 4; id. Luc. 19, 46; id. Rom. 11, 8 et saep.—

Publicists', milit., jurid., and business t. t., of written plans, drafts, and other writings of various import.

Publicists' t. t., to draw up, draught a law, decree, treaty, etc.:

quod proditum memoria est, X. viros, qui leges scripserint, etc.,

Cic. Rep. 2, 31, 54; so,

leges,

id. ib. 2, 36, 61; 2, 10, 18; id. Rosc. Am. 25, 70; id. de Or. 1, 19, 86; id. Inv. 1, 38, 68 al.; cf.

in a transf. signif.: cui non apparet, inopiam et miseriam civitatis istam legem scripsisse, etc.,

Liv. 34, 6 fin.; and:

testamentum, quod pietas, fides, pudor scripsit,

Plin. Ep. 8, 18, 7:

haec senatusconsulta non ignoro ab amicissimis ejus, cujus de honore agitur, scribi solere,

Cic. Fam. 15, 6, 2.—So very freq.: senatusconsulto scribendo, or simply scribendo adesse, or also, ad scribendum esse, to witness the drawing up of a decree of the Senate; to subscribe it: erat nobis dictum, te existimare, alicui senatusconsulto, quod contra dignitatem tuam fieret, scribendo Lamiam [p. 1648] affuisse, qui omnino consulibus illis numquam fuit ad scribendum, Cic. Fam. 12, 29, 2 Orell. N. cr.; cf.: senatusconsulta scribuntur apud familiarem meum (i. e. Caesarem). Et quidem cum in mentem venit (Caesari), ponor ad scribendum (i. e. he adds my signature to it), id. ib. 9, 15, 4:

quod me esse ad scribendum vides,

id. Att. 1, 19, 9; id. Fam. 9, 15, 3: S. C. auctoritas. Pridie Kal. Octob. in aede Apollinis scrib. affuerunt L. Domitius, etc., an official formula ap. Cic. Fam. 8, 8, 5 sq. (v. assum):

Boeotorum gentem numquam ad scribendum amicitiae foedus adduci potuisse,

to make, enter into, conclude, Liv. 42, 12.—

Milit. t. t.: scribere milites (legiones, supplementum, etc.), to enlist, enroll, levy:

milites,

Sall. J. 43, 3:

legiones,

id. C. 32, 1:

exercitui supplementum,

id. J. 39, 2:

supplementum legionibus,

Cic. Fam. 3, 3, 1; Liv. 8, 8:

exercitum,

id. 4, 43; 9, 8; 9, 19:

equites,

id. 10, 25; 21, 40; 35, 20:

socios navales,

id. 37, 2; so, too: sex milia colonorum Albam in Aequos, to enroll for the purpose of sending, to send, id. 10, 1:

socios scribere in urbem,

id. 4, 11, 4.—

Poet., transf.:

scribe tui gregis hunc,

enroll him among your retinue, Hor. Ep. 1, 9, 13.—

Jurid. and business t. t.: dicam scribere (alicui), like dikên graphein tini, to bring an action in writing against any one (v. dica); of a lawyer, to draw up legal instruments (complaints or charges, contracts, wills, etc.):

Servius hanc urbanam militiam respondendi, scribendi, cavendi secutus est,

Cic. Mur. 9, 19; id. Fam. 7, 14 Manut.; cf. id. Leg. 1, 4, 14:

omnia testamenta tu scribes unus,

id. de Or. 2, 6, 24; Dig. 28, 2, 25.—Hence, transf., with a personal object: aliquem heredem, to appoint or designate any one as heir:

testamentum palam fecerat et illum heredem et me scripserat,

Cic. Mil. 18, 48; cf.:

in testamento Ptolemaei patris heredes erant scripti, etc.,

Caes. B. C. 3, 108:

quem Micipsa testamento secundum heredem scripsit,

Sall. J. 65, 1; Auct. B. Alex. 33; Plin. Pan. 43, 1 sq.; Tac. A. 14, 31; Hor. S. 2, 5, 48; Juv. 3, 161; 9, 87:

aliquem coheredem,

Tac. Agr. 43 fin.:

aliquem exheredem,

to disinherit any one by will, Dig. 37, 4, 8, §§

1 and 6: aliquem tutorem liberis suis,

to appoint as guardian by will, Cic. Clu. 14, 41:

libertatem servo,

to bequeath to a slave his freedom, Dig. 29, 2, 71.—Of contracts, notes, drafts, etc.:

pulchre scripsti: scitum syngraphum!

Plaut. As. 4, 1, 57: nummos, usuras, etc. (alicui), to give a note or bond for:

scribit nummos,

id. ib. 2, 4, 34:

sibi creditam pecuniam,

Dig. 26, 7, 9, § 7:

genero usuras praestandas quasi ex dotis promissione,

ib. 4, 4, 17:

lecta est cautio hujusmodi: Lutius Titius scripsi, me accepisse a Publio Maevio quindecim mutua numerata mihi de domo, etc.,

ib. 12, 1, 40: scribe decem (tabulas) a Nerio, give ten notes or bonds drawn up by the usurer Nerius, Hor. S. 2, 3, 69. scriptos expendere nummos, v. l. ap. Hor. Ep. 2, 1, 105 (Hold. cautos); cf. rescribo.—Hence, scriptum, i, n., something written, viz.,

(Acc. to I.) A line; so only: duodecim scripta, a game played with colored stones (calculi) on a draught-board marked into spaces by twelve oblique lines: tibi concedo, quod in duodecim scriptis olim, ut calculum reducas, si te alicujus dati poenitet, Cic. Fragm. ap. Non. 170, 30; cf.:

in lusu duodecim scriptorum cum prior calculum promovisset essetque victus, etc.,

Quint. 11, 2, 38;

v. also scriptula, and Becker, Gall. 3, pp. 261 and 264 sq.: duodecim scriptis ludere,

Cic. de Or. 1, 50, 217.—

(Acc. to II.) A written composition, writing, treatise, book, work, etc. (most freq. in plur.):

ex scripto et sententiā controversia nascitur cum videtur scriptoris voluntas cum scripto ipso dissentire,

the writing, the written expression, Auct. Her. 1, 11, 19:

incredibile dictu est, quam multi Graeci de harum valvarum pulchritudine scriptum reliquerunt,

have left something written concerning it, speak of it in their writings, Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124; so Quint. 6, 1, 7; cf. in plur., Cic. Rep. 1, 22, 36:

quod a Democrito et Platone in scriptis relictum esse dicunt,

id. de Or. 2, 46, 194:

utinam exstarent illa carmina, quae multis saeculis ante suam aetatem in epulis esse cantata, in Originibus scriptum reliquit Cato!

id. Brut. 19, 75: ut ipsis scriptis non ea mandaremus, id. Off. 2, 1, 3:

in quo libro scriptum hoc invenitur,

Quint. 1, 1, 15:

Hortensius erat memoriā tantā, ut quae secum commentatus esset, ea sine scripto verbis eisdem redderet, quibus cogitavisset,

without notes, Cic. Brut. 88, 301; cf. on the contrary: de scripto dicere, to speak or read from a written paper:

recitetur oratio, quae propter rei magnitudinem dicta de scripto est,

id. Planc. 30, 74; id. Phil. 10, 2, 5; id. Brut. 12, 46; id. Att. 4, 3, 3; id. Fam. 10, 13, 1:

laudavit pater scripto meo,

in a speech composed by me, id. Q. Fr. 3, 8, 5:

adire aliquem scripto,

Tac. H. 4, 39:

cum eorum inventis scriptisque se oblectent,

writings, Cic. Rep. 1, 17, 28:

ardeo cupiditate...nomen ut nostrum scriptis illustretur et celebretur tuis,

id. Fam. 5, 12, 1:

scripta recitare,

Hor. S. 1, 4, 75:

nosmet Lucili scripta legentes,

id. ib. 1, 10, 56:

Graecorum Scripta optima,

id. Ep. 2, 1, 29:

si non accipiet scriptum,

Ov. A. A. 1, 469:

debueram scripto certior esse tuo,

id. H. 6, 4.—

(Acc. to II. B. 1.) Scriptum legis, and simply scriptum, a written ordinance, a law:

quam tu mihi ex ordine recita de legis scripto populi Romani auctionem,

Cic. Agr. 2, 18, 48:

(Crassus) ita multa tum contra scriptum pro aequo et bono dixit, ut, etc.,

id. Brut. 39, 145; cf. id. Inv. 2, 46, 135; 2, 47, 138; cf.:

(senatus) scripto illo istius sententiam dicere vetabatur,

rescript, id. Dom. 26, 69.

cēnseo (on the long e, v. Corss. Ausspr. 1, p. 257 sq.), ui, censum (late Lat. censitum, Cod. Just. 11, 47 tit.; 11, 49 tit.; 11, 47, 4 al.; but not in Monum. Ancyr.; cf. Neue, Formenl. 2, 557), 2, v. a. [etym. dub.; often referred to root cas-, whence carmen, camoenus; but prob. from centum, orig. centere, to hundred or number the people; cf. Fischer, Gram. 1, p. 373].

To tax, assess, rate, estimate.

In reference to the census (v. census).

Of the censor (v. censor).

Rarely act. with acc. of the persons or objects assessed or rated; but usu. pass., with subj. -nom.:

censores populi aevitates, suboles, familias, pecuniasque censento,

Cic. Leg. 3, 3, 7:

census quom sum, juratori recte rationem dedi,

Plaut. Trin. 4, 2, 30:

censor ad quojus censionem, id est arbitrium, populus censeretur,

Varr. L. L. 5, § 81 Mull.:

census... indicat eum qui sit census se jam tum gessisse pro cive,

Cic. Arch. 5, 11: absentis censere jubere, P. Scipio ap. Gell. 5, 19, 16: ne absens censeare. Cic. Att. 1, 18, 8:

sub lustrum censeri,

id. ib.:

milia octoginta eo lustro civium censa dicuntur,

Liv. 1, 44, 2:

censa civium capita centum septendecim milia trecenta undeviginti,

id. 3, 24, 10; id. Epit. lib. 11; 13; 14:

censebantur ejus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum,

id. 9, 19, 2:

cum capitum liberorum censa essent CLII. milia,

Plin. 33, 1, 5, § 16: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si... id obtinere universi non possint? Liv 7, 18, 5.—

With the amount at which the property was rated, in the acc.: or abl.:

praesertim census equestrem Summam nummorum,

being assessed with the estate necessary to a Roman knight, Hor. A. P. 383:

primae classis homines quicentum et viginti quinque milia aeris ampliusve censi erant... Ceterarumque omnium classium qui minore summa aeris censebantur,

Gell. 7 (6), 13, 1 sq.—Hence, capite censi, those who were assessed ac cording to their ability to labor: qui nullo [p. 312] aut perquam parvo aere censebantur capite censi vocabantur. Extremus autem census capite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque, Jul. Paul. ap. Gell. 16, 10, 10; Sall. J. 86, 2; Gell. 16, 10, 11; 16, 10, 14; Val. Max. 2, 3, 1; 7, 6, 1;

and in the finite verb: omnia illius (i. e. sapientis) esse dicimus, cum... capite censebitur,

Sen. Ben. 7, 8, 1. —

Absol. in gerund.: censendi, censendo, ad censendum = census agendi, censui agendo, etc.: haec frequentia quae convenit ludorum censendique causa (i.e. census agendi causa, for the sake of the census), Cic. Verr. 1, 18, 54:

mentio inlata apud senatum est, rem operosam... suo proprio magistratu egere... cui arbitrium formulae censendi subiceretur,

the scheme for taking the census, Liv. 4, 8, 4:

quia is censendo finis factus est,

id. 1, 44, 2:

civis Romanos ad censendum ex provinciis in Italiam revocarunt,

Vell. 2, 15:

aetatem in censendo significare necesse est... aetas autem spectatur censendi tempore,

Dig. 50, 15, 3.—

Censum censere = censum agere, only in the gerundial dat.:

illud quaero, sintne illa praedia censui censendo, habeant jus civile,

are they subject to the census, Cic. Fl. 32, 80: censores... edixerunt, legem censui censendo dicturos esse ut, etc., that he would add a rule for the taking of the census, according to which, etc., Liv. 43, 14, 5: censui censendo agri proprie appellantur qui et emi et venire jure civili possunt, Paul. ex Fest. p. 58, 5 Mull.—

Of the assessment of the provinces under provincial officers (censores, and, under the later emperors, censitores).

Pass., with the territory as subject-nom.: quinto quoque anno Sicilia tota censetur;

erat censa praetore Paeducaeo... quintus annus cum in te praetorem incidisset, censa denuo est,

Cic. Verr. 2, 2, 56, § 139:

omne territorium censeatur quoties, etc.,

Cod. Just. 11, 58 (57), 4.—

The persons assessed as subject:

ubi (coloni) censiti atque educati natique sunt,

Cod. Just. 11, 48 (47), 6:

quos in locis eisdem censitos esse constabit,

ib. 11, 48 (47), 4.—With part. as attribute:

rusticos censitosque servos vendi,

Cod. Just. 11, 48 (47), 7.—

To determine by the census:

cum antea per singulos viros, per binas vero mulieres capitis norma sit censa,

Cod. Just. 11, 48 (47), 10:

nisi forte privilegio aliquo materna origo censeatur,

Dig. 50, 1, 1, § 2.—

Act. with acc.:

vos terras vestras levari censitione vultis, ego vero etiam aerem vestrum censere vellem,

Spart. Pescen. Nig. 7.—

Of the person assessed, to value, make a statement of one ' s property in the census.

Act. with acc.:

in qua tribu ista praedia censuisti?

Cic. Fl. 32, 80.—

Censeri, as dep. with acc.:

census es praeterea numeratae pecuniae CXXX. Census es mancipia Amyntae... Cum te audisset servos suos esse censum, constabat inter omnes, si aliena censendo Decianus sua facere posset, etc.,

Cic. Fl. 32, 80; cf. Ov. P. 1, 2, 140; v. B. 2. c.—

Hence, subst.: cēnsum, i, n.: quorum luxuries fortunata censa peperit, i.e. high estimates of property in the census, Cic. ap. Non. 202, 23 (Fragm. vol. xi. p. 134 B. and K.).

Transf., of things and persons in gen., to value, estimate, rate.

By a figure directly referring to the Roman census: aequo mendicus atque ille opulentissimus Censetur censu ad Acheruntem mortuus, will be rated by an equal census, i.e. in the same class, without considering their property, Plaut. Trin. 2, 4, 93: vos qui potestis ope vostra censerier, referring to a part of the audience, you, who may be rated according to your intelligence, analog. to capite censi (v. I. A. 1. b), id. Capt. prol. 15:

nam argumentum hoc hic censebitur,

will be rated, its census-class will be determined here, id. Poen. prol. 56: id in quoque optimum esse debet cui nascitur, quo censetur, according to which he is rated, i.e. his worth is determined, Sen. Ep. 76, 8.—And with two acc.: quintus Phosphorus, Junonia, immo Veneris stella censetur, is ranked as the fifth, App. de Mundo, p. 710.—

With direct reference to the census.

= aestimo, to estimate, weigh, value, appreciate.

With gen. of price:

dic ergo quanti censes?

Plaut. Rud. 4, 8, 8.—

In the pass.: si censenda nobis atque aestimanda res sit, utrum tandem pluris aestimemus pecuniam Pyrrhi? etc., if we have to weigh and estimate a thing, etc., Cic. Par. 6, 2, 48:

anule... In quo censendum nil nisi dantis amor,

Ov. Am. 2, 15, 2:

interim autem facta sola censenda dicit atque in judicium vocanda,

Gell. 7 (6), 3, 47.—

= honorari, celebrari, with de aliquo, = for the sake of somebody (in Ovid):

pro quibus ut maneat, de quo censeris, amicus, Comprecor, etc.,

the friend for the sake of whom you are celebrated, who is the cause of your renown, Ov. P. 2, 5, 73:

hoc domui debes de qua censeris,

id. ib. 3, 1, 75.—

Censeri, dep., = to distinguish, with acc. only once or twice in Ovid (v. I. A. 3. b):

hanc semper... Est inter comites Marcia censa suas,

has always distinguished her, Ov. P. 1, 2, 140.—

Censeri aliqua re.

= to be appreciated, distinguished, celebrated for some quality, as if the quality were a standard determining the census, analog. to capite censeri (v. I. A. 1. b), very freq. in post-class. writings:

Democritus cum divitiis censeri posset,

when he might have been celebrated for his wealth, Val. Max. 8, 7, ext. 4:

Aristides quo totius Graeciae justitia censetur (quo = cujus justitia),

id. 5, 3, ext. 3 med.: te custode matronalis stola censetur ( = tua, i.e. pudicitiae, custodia), the stola, etc., is appreciated for thy custody, id. 6, 1 prooem.:

una adhuc victoria Carius Metius censebatur,

Tac. Agr. 45:

ut ipsi quoque qui egerunt non aliis magis orationibus censeantur,

id. Dial. 39 fin.: non vitibus tantum censeri Chium, sed et operibus Anthermi filiorum, is celebrated not only for its grapes, but, etc., Plin. 36, 5, 2, § 12:

et Galliae censentur hoc reditu,

id. 19, 1, 2, § 7:

quisquis paulo vetustior miles, hic te commilitone censetur,

is distinguished for the fact that you were his fellow-soldier, Plin. Pan. 15 fin.:

multiplici variaque doctrina censebatur,

Suet. Gram. 10:

felix quae tali censetur munere tellus,

Mart. 9, 16, 5: censetur Apona Livio suo tellus, = for the fact that Livy was born there, id. 1, 61, 3:

hi duo longaevo censentur Nestore fundi,

for the fact that Nestor used them, id. 8, 6, 9:

nec laude virorum censeri contenta fuit (Iberia),

Claud. Laud. Seren. 67:

libri mei non alia laude carius censentur, quam quod judicio vestro comprobantur,

App. Flor. 4, 18, 3.—Hence,

= to be known by something (Appuleian):

hoc nomine censebatur jam meus dominus,

App. M. 8, p. 171:

nomen quo tu censeris aiebat,

id. ib. 5, p. 106: pro studio bibendi quo solo censetur, either known by, or distinguished for, id. Mag. p. 499:

globorum caelestium supremum esse eum qui inerrabili meatu censetur,

which is known by its unerring course, id. Phil. Nat. 1, p. 582.— And,

As gram. t. t., to be marked by some peculiarity, according to which a word is classified: neque de armis et moeniis infitias eo quin figura multitudinis perpetua censeantur, that they are marked by the form of constant plurality, i. e. that they are pluralia tantum, Gell. 19, 8, 5; 10, 20, 8; 19, 13, 3.

Of transactions in and by the Senate, to judge (in the meanings II. and III. the passive voice is not in class. use, while in I. the passive voice is by far the most freq.).

To be of opinion, to propose, to vote, to move, referring to the votes of the senators when asked for their opinions (sententiam dicere).

With a (passive) inf.-clause, denoting what should be decreed by the Senate (esse usu. omitted): rex his ferme verbis patres consulebat... Dic, inquit ei, quid censes? tum ille Puro pioque duello quaerendas (res) censeo, I am of the opinion ( I move, propose) that satisfaction should be sought, etc., ancient formula ap. Liv. 1, 32, 11 sq.:

primum igitur acta Caesaris servanda censeo,

Cic. Phil. 1, 7, 16:

hoc autem tempore ita censeo decernendum,

id. ib. 5, 17, 45; 5, 6, 16; 5, 12, 31; 5, 12, 34; 5, 13, 36; 5, 14, 38; 5, 19, 53; 6, 1, 2; 9, 6, 14; 11, 15, 40; 12, 7, 17; 14, 1, 1; 14, 13, 35; cf.

Regulus's advice in the Senate, being represented as a vote: captivos in senatu reddendos non censuit,

Cic. Off. 1, 13, 39; 3, 31, 111:

quare ita ego censeo... de confessis more majorum supplicium sumendum,

Sall. C. 52, 36; 51, 8; 52, 14:

Appius imperio consulari rem agendam censebat,

Liv. 2, 23, 15:

ut multi (senatores) delendam urbem censerent,

id. 9, 26, 3; 2, 29, 7; 3, 40, 13; 10, 12, 1; 34, 4, 20; 38, 54, 6: cum ejus diei senatus consulta aureis litteris figenda in curia censuisset, Tac. A. 3, 57:

ut nonnulli dedendum eum hostibus censuerint,

Suet. Caes. 24; so id. ib. 14; id. Aug. 100; id. Tib. 4; id. Calig. 60; id. Claud. 26; id. Ner. 2; id. Vesp. 2. Of the emperor's vote in the Senate:

commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam,

Suet. Tib. 71; so id. ib. 34; id. Aug. 55.—And with the copula expressed (very rare):

qui censet eos... morte esse multandos,

Cic. Cat. 4, 4, 7.—Sometimes referring to sententia as subject:

sententia quae censebat reddenda bona (inst. of eorum qui censebant),

Liv. 2, 4, 3.—Sometimes with oportere for the gerundial predic. inf.:

quibusdam censentibus (eum) Romulum appellari oportere,

Suet. Aug. 7.—With pres. inf., inst. of a gerundial:

hac corona civica L. Gellius in senatu Ciceronem consulem donari a re publica censuit,

Gell. 5, 6, 15 (cf. II. B. 1. b.).—If the opinion of the senator does not refer to the chief question, but to incidental points, the predic. inf. may have any form:

eas leges quas M. Antonius tulisse dicitur omnes censeo per vim et contra auspicia latas, eisque legibus populum non teneri,

Cic. Phil. 5, 4, 10:

cum magna pars senatus... cum tyrannis bellum gerendum fuisse censerent... et urbem recipi, non capi, etc.,

Liv. 26, 32, 2.—

With ut, and negatively, ut ne or ne, generally when the clause has an active predicate, but also with passives instead of the gerundial inf.-clause:

de ea re ita censeo uti consules designati dent operam uti senatus Kal. Jan. tuto haberi possit,

Cic. Phil. 3, 15, 37:

censeo ut iis qui in exercitu Antonii sunt, ne sit ea res fraudi, si, etc.,

id. ib. 5, 12, 34:

censebant omnes fere (senatores) ut in Italia supplementum meis et Bibuli legionibus scriberetur,

id. Fam. 3, 3, 1:

Cn. Pompeius (in senatu) dixit, sese... censere ut ad senatus auctoritatem populi quoque Romani beneficium erga me adjungeretur,

id. Sest. 34, 74:

quas ob res ita censeo: eorum qui cum M. Antonio sunt, etc.... iis fraudi ne sit quod cum M. Antonio fuerint,

id. Phil. 8, 11, 33:

Calidius, qui censebat ut Pompeius in suas provincias proficisceretur,

Caes. B. C. 1, 2:

censuerunt quidam (senatores) ut Pannonicus, alii ut Invictus cognominaretur,

Suet. Tib. 17:

iterum censente ut Trebianis... concederetur (of the emperor's vote in the Senate),

id. ib. 31.—And an inf.-clause, with neu or ut:

sed ita censeo: publicandas eorum pecunias, etc.: neu quis postea de his ad senatum referat, etc.,

Sall. C. 51, 43:

qui partem bonorum publicandam, pars ut liberis relinqueretur, censuerat,

Tac. A. 4, 20.—

With a subj.-clause, without ut (rare in this connection;

v. III. C. 3.): K. Fabius censuit... occuparent patres ipsi suum munus facere, captivum agrum plebi quam maxime aequaliter darent,

Liv. 2, 48, 2.— And ironically with regard to incidental points: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, I propose you should be afraid of having decreed too severe a punishment = of course, you will not be afraid, etc., Cic. Cat. 4, 6, 13: misereamini censeo—deliquere homines adulescentuli per ambitionem—atque etiam armatos dimittatis, I propose that you pity them, etc., or I advise you to be merciful, Sall. C. 52, 26.—

Ellipt., with a gerundial clause understood:

dic quid censes (i. e. decernendum),

Liv. 1, 32, 11: quod ego mea sententia censebam (i.e. decernendum), Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

senati decretum fit, sicut ille censuerat,

Sall. C. 53, 1:

quas ob res ita censeo... senatui placere, etc. ( = ita decernendum censeo, etc.),

Cic. Phil. 9, 7, 15, § 17 sq.; 10, 11, 25 sq.; 11, 12, 29 sq.; 14, 14, 36 sq.—

= sententiam dicere, to tell, to express one ' s opinion in the Senate (post-class.).

Absol.: Priscus Helvidius.. contra studium ejus (sc. Vitellii) censuerat, had voted, or had expressed an opinion against his wishes, Tac. H. 2, 91:

cum parum sit, in senatu breviter censere, nisi, etc.,

id. Dial. 36 fin.:

sententias... prout libuisset perrogabat... ac si censendum magis quam adsentiendum esset,

Suet. Aug. 35:

igitur Cn. Piso, quo, inquit, loco censebis, Caesar? si primus, etc.,

Tac. A. 1, 74.—

With adjectives in the neuter, substantively used: nec quoquam reperto (in senatu) qui... referre aut censere aliquid auderet, who dared to express an opinion on any [p. 313] thing, Suet. Caes. 20:

per dissensionem diversa censentium,

of the senators who expressed different opinions, id. Claud. 10.—

With interrog. or rel.-clause:

deinde ageret senatorem et censeret quid corrigi aut mutari vellet,

Tac. A. 16, 28:

cum censeat aliquis (in senatu) quod ex parte mihi placeat,

Sen. Ep. 21, 9.

Of the decrees or resolutions of the Senate, = decernere, placere, to resolve, decree.

With inf.-clause.

With gerund, without copula (v. II. A. 1.):

eum, cujus supplicio senatus sollennes religiones expiandas saepe censuit,

Cic. Mil. 27, 73:

eos senatus non censuit redimendos,

id. Off. 3, 32, 114; so id. N. D. 2, 4, 10; id. Verr. 2, 3, 6, § 15:

senatus Caelium ab republica removendum censuit,

Caes. B. C. 3, 21:

senatus censuit frequens coloniam Labicos deducendam,

Liv. 4, 47, 6; 5, 24, 4:

cum bello persequendos Tusculanos patres censuissent,

id. 6, 25, 5; 3, 42, 6; 3, 49, 8; 7, 19, 7 et saep.—

With pres. inf. pass. or act., with the force of a gerundial:

de bonis regiis quae reddi antea censuerant ( = reddenda),

Liv. 2, 5, 1:

munera mitti legatis ex binis milibus aeris censuerunt (i.e. patres),

id. 43, 5, 8; so id. 45, 44, 15 (v. 2. b.):

eundem jus dicere Romae... patres censuerant,

id. 45, 12, 13:

cum senatus unum consulem, nominatimque Gnaeum Pompeium fieri censuisset,

Suet. Caes. 26.—With both act. and pass. inf.:

censuere patres, duas provincias Hispaniam rursus fieri... et Macedoniam Illyricumque eosdem... obtinere,

Liv. 45, 16, 1.—With both pres. pass. and gerund. inff.:

haec ita movere senatum, ut non expectanda comitia consuli censerent, sed dictatorem... dici,

Liv. 27, 5, 14.—

And with velle: senatus verbis nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc.,

Sall. J. 21, 4.—

With ut or ne.

In the words of the Senate, according to formula: quod L. Opimius verba fecit de re publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem publicam defenderet, etc., ancient S. C. ap. Cic. Phil. 8, 4, 14: quod, etc., de ea re ita censuerunt ut M. Pomponius praetor animadverteret curaretque ut si, etc., S. C. ap. Suet. Rhet. 1; Gell. 15, 4, 1.—And with gerundial inf.-clause: quod C. Julius pontifex... de ea re ita censuerunt, uti M. Antonius consul hostiis majoribus... procuraret... Ibus uti procurasset satis habendum censuerunt, S. C. ap. Gell. 4, 6, 2.—

As related by the historians, etc.:

quoniam senatus censuisset, uti quicunque Galliam provinciam obtineret... Aeduos defenderet,

Caes. B. G. 1, 35:

patres censuerunt uti consules provincias inter se compararent,

Liv. 30, 40, 12:

senatus censuit ut domus ei... publica impensa restitueretur,

Suet. Claud. 6;

so with reference to the civil law,

Dig. 49, 14, 15 quater. —With ne:

senatum censuisse, ne quis illo anno genitus educaretur,

Suet. Aug. 94.—And with inf -clause:

filio regis Nicomedi ex ea summa munera dari censuerunt, et ut victimae... praeberentur,

Liv. 45, 44, 15.—

With a subj.-clause (very rare):

senatus consulto quo censeretur, darent operam consules, etc.,

Aur. Vict. Vir. Ill. 73, 10.—

With neutr. acc. pron. in place of a clause:

cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum),

Cic. Pis. 8, 18:

ite in suffragium, et quae patres censuerunt vos jubete,

Liv. 31, 7, 14:

quodcunque vos censueritis,

id. 34, 7, 15:

quodpatres censuissent,

id. 28, 45, 2.—

With accusative of a noun, or a noun as passive subject, to decree or vote a thing (postclass.):

nec tamen repertum nisi ut effigies principum, aras deum, templa et arcus aliaque solita... censuere,

Tac. A. 3, 57:

aram Clementiae, aram Amicitiae, effigiesque... censuere,

id. ib. 4, 74: cum censeretur clipeus auro et magnitudine insignis inter auctores eloquentiae ( to be placed among, etc.), id. ib. 2, 83.—

With both acc. and dat.

The dat. = against:

bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus jussit,

Liv. 10, 12, 3.—

The dat. = in behalf of:

censentur Ostorio triumphi insignia,

Tac. A. 12, 38.—And with ut:

sententiis eorum qui supplicationes et... vestem Principi triumphalem, utque ovans urbem iniret, effigiesque ejus... censuere,

id. ib. 13, 8.

Transf.

Of the opinions and resolutions of other deliberating bodies, or of their members, to resolve, or to be of opinion.

With inf.-clause.

Gerundial:

erant qui censerent de tertia vigilia in castra Cornelia recedendum (council of war),

Caes. B. C. 2, 30:

erant sententiae quae conandum omnibus modis castraque Vari oppugnanda censerent,

id. ib.; so id. ib. 2, 31; id. B. G. 2, 31 fin.; 7, 21; 7, 77:

pontifices, consules, patres conscripti mihi... pecunia publica aedificandam domum censuerunt,

Cic. Pis. 22, 52: nunc surgendum censeo, I move we adjourn (in a literary meeting), id. de Or. 2, 90, 367:

cum... pontifices solvendum religione populum censerent,

Liv. 5, 23, 9:

nunc has ruinas relinquendas non censerem (in an assembly of the people),

id. 5, 53, 3:

ego ita censeo, legatos extemplo Romam mittendos (in the Carthaginian Senate),

id. 21, 10, 13:

ante omnia Philippum et Macedonas in societatem belli... censeo deducendos esse (Hannibal in a council of war),

id. 36, 7, 3; 5, 36, 8; Curt. 10, 6, 22; 10, 8, 12:

cum septem judices cognovissent, duo censuerunt, reum exilio multandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum,

Gell. 9, 15, 7.—And with oportere inst. of a gerundial clause (referring to duty):

neque sine gravi causa eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere,

Caes. B. C. 1, 44.—With opus esse ( = expediency):

Parmenio furto, non proelio opus esse censebat,

Curt. 10, 8, 12.—

With ordinary pres. inf.

In place of a gerundial:

Antenor censet belli praecidere = praecidendam causam (in a council of war),

Hor. Ep. 1, 2, 9.—

Denoting opinion about an existing state:

Hasdrubal ultimam Hispaniae oram... ignaram adhuc Romanorum esse, eoque Carthaginiensibus satis fidam censebat,

Liv. 27, 20, 6:

Parmenio non alium locum proelio aptiorem esse censebat,

Curt. 3, 7, 8.—

With ut or ne:

censeo ut satis diu te putes requiesse et iter reliquum conficere pergas (in a literary meeting),

Cic. de Or. 2, 71, 290:

plerique censebant ut noctu iter facerent (council of war),

Caes. B. C. 1, 67:

et nunc magnopere censere, ut unam anum... triginta milibus talentum auri permutet (council of war),

Curt. 4, 11, 12:

censeout D. Claudius ex hac die deus fiat (council of the gods),

Sen. Lud. Mort. Claud. 9, 5: antiquos audio censuisse, ne (praenomina) cui ejusdem gentis patricio inderentur, resolved (family council), Gell. 9, 2, 11 (cf. Liv. 6, 20, 14).—

With subj.-clause:

nunc quoque arcessas censeo omnes navalis terrestrisque copias (Hannibal in council of war),

Liv. 36, 7, 17: censeo relinquamus nebulonem hunc, eamus hinc protinus Jovi Optimo Maximo gratulatum (assembly of the people), Scipio Afric. ap. Gell. 4, 18, 3.—

With acc. neutr. of a pron. or adj. substantively used:

ego pro sententia mea hoc censeo: quandoquidem, etc.,

Sen. Lud. Mort. Claud. 11, 4:

nec dubitavere quin vera censeret,

that his opinion was correct, Curt. 10, 6, 18.—

Ellipt.:

sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i.e. faciendam),

Caes. B. G. 7, 77 init.:

ita uti censuerant Italici deditionem facit,

Sall. J. 26, 2; so Caes. B. G. 7, 75.

Of the orders of persons in authority (cf. II. B.).

Of commanders, etc., by courtesy, inst. of velle, imperare, or a direct imperative sentence.

With gerundial inf. - clause: non tam imperavi quam censui sumptus legatis quam maxime ad legem Corneliam decernendos, I said, not strictly as an order, but as an opinion that, etc. (Cicero as proconsul), Cic. Fam. 3, 10, 6.—

With subj.-clause: arma quae ad me missuri eratis, iis censeo armetis milites quos vobiscum habetis, you had better, etc., Pomp. ap. Cic. Att. 8, 12, A, 4. —

Of an order by the people (rare;

gen. populus jubet): ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset (i. e. confirmandum esse),

Liv. 21, 19, 3.—

Of the later emperors, in their ordinances (censemus = placet nobis, sancimus, imperamus, from the custom of the earlier emperors, who conveyed their commands in the form of an opinion in the senate; v. II. A. 1.).—With inf.clause, ut, ne, and subj.-clause:

sex mensium spatium censemus debere servari,

Cod. Just. 11, 48 (47), 7:

censemus ut, etc.,

ib. 12, 37 (38), 13:

censemus ne, etc.,

ib. 12, 44 (45), 1: censemus vindicet, remaneat, ib. 11, 48 (47), 23:

in commune jubes si quid censesve tenendum, Primus jussa subi,

Claud. IV. Cons. Hon. 296.

Of advice, given by one person to another (further development of III. A.).

Ante-class. formula: faciundum censeo = I advise, with ut-clause, with quid, sic, etc.: censeo faciundum ut quadringentos aliquos milites ad verrucam illam ire jubeas, etc., I advise you to order, etc., Cato ap. Gell. 3, 7, 6:

ego Tiresiam... consulam, Quid faciundum censeat,

consult Tiresias as to what he advises, for his advice, Plaut. Am. 5, 1, 80:

consulam hanc rem amicos quid faciundum censeant,

id. Men. 4, 3, 26; id. Most. 3, 1, 23:

sic faciundum censeo: Da isti cistellam, etc.,

id. Cist. 4, 2, 104:

ego sic faciundum censeo: me honestiu'st Quam te, etc.,

id. As. 4, 2, 11; id. Ep. 2, 2, 91:

sane faciundum censeo,

id. Stich. 4, 2, 38.—

With ordinary gerundial inf.-clauses:

narrandum ego istuc militi censebo,

I advise you to let the soldier know that, Plaut. Mil. 2, 4, 42:

exorando sumendam operam censeo,

id. Stich. 1, 2, 22:

quid nunc consili captandum censes?

id. As. 2, 2, 91; id. Mil. 5, 25; id. Most. 1, 3, 115:

idem tibi censeo faciendum,

Cic. Off. 10, 1, 3:

quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magno opere censeo,

id. Fin. 4, 28, 79; id. Fam. 12, 28, 2.—Sometimes by aequum censere with an inf.-clause (in the comic poets):

amicos consulam quo me modo Suspendere aequom censeant potissumum,

Plaut. Poen. 3, 5, 50: qui homo cum animo... depugnat suo, Utrum ita se esse mavelit ut eum animus aequom censeat, An ita potius ut parentes... velint i. e. as his mind prompts him, id. Trin. 2, 2, 29; cf. E. 1. b. 8.—

With a subj.clause (so esp. with censeo in 1 st pers.): censen' hominem interrogem? do you advise me to ask the man? etc., Plaut. Poen. 3, 4, 20:

tu, si videbitur, ita censeo facias ut... supersedeas hoc labore itineris (cf.: faciundum censeo ut, 1. supra),

Cic. Fam. 4, 2, 4:

immo plane, inquam, Brute, legas (Gracchum) censeo,

id. Brut. 33, 125:

tu, si forte quid erit molestiae te ad Crassum et Calidium conferas censeo,

id. Q. Fr. 1, 3, 7:

tu, censeo, tamen adhibeas Vettium,

id. Att. 2, 4, 7:

quae disputari de amicitia possunt, ab iis censeo petatis qui ista profitentur,

id. Lael. 5, 17: tu, censeo, Luceriam venias: nusquam eris tutius, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 1, 1; 8, 11, A:

censeo Via Appia iter facias, et celeriter Brundusium venias,

id. ib. 8, 11, C: ad Caesarem mittas censeo, et ab eo hoc petas, Anton. ib. 10, 10, 2: sed hos tamen numeros censeo videas hodou parergon, Gell. 17, 20, 5:

quam scit uterque, libens censebo exerceat artem,

Hor. Ep. 1, 14, 44 (cf. Liv. 36, 7, 17, and Gell. 4, 18, 3, quoted III. A. 3.).—Of an advice given to an adversary, with irony:

cetera si qua putes te occultius facere posse... magnopere censeo desistas,

I strongly advise you to give up that idea, Cic. Verr. 2, 5, 68, § 174:

sed tu, Acci, consideres censeo diligenter, utrum censorum judicium grave esse velis an Egnatii,

id. Clu. 48, 135:

postulant ut excipiantur haec inexplicabilia. Tribunum censeant: aliquem adeant: a me... numquam impetrabunt,

id. Ac. 2, 30, 97:

ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est,

Liv. 21, 19, 10:

solvas censeo, Sexte, creditori,

Mart. 2, 13, 2.—And in jest:

Treviros vites censeo, audio capitalis esse,

Cic. Fam. 7, 13, 2:

hi Plebei fuerunt, quos contemnas censeo... qua re ad patres censeo revertare,

id. ib. 9, 21, 3:

vites censeo porticum Philippi: si te viderit Hercules, peristi,

Mart. 5, 49, 13; so id. ib. 11, 99, 8; 12, 61, 7.—For ironical senatorial advice, by which the contrary is meant, v. Cic. Cat. 4, 6, 13; Sall. C. 52, 26, quoted II. A. 3.—

With an ut-clause (with monere;

very rare): illud tamen vel tu me monuisse vel censuisse puta... ut tu quoque animum inducas, etc.,

Cic. Fam. 4, 8, 2.—

With a clause understood: quo me vortam nescio: Pa. Si deos salutas, dextrovorsum censeo (i.e. id facias or faciundum censeo), Plaut. Curc. 1, 1, 70: quo redeam? Pe. Equidem ad phrygionem censeo (i. e. redeas), id. Men. 4, 2, 53:

quid nunc censes, Chrysale? (i. e. faciundum),

id. Bacch. 4, 8, 112:

ita faciam ut frater censuit,

Ter. Phorm. 5, 2, 11:

tibi igitur hoc censeo (i. e. faciendum): latendum tantisper ibidem, etc.,

Cic. Fam. 9, 2, 4: tu [p. 314] potes Kalendis spectare gladiatores, et ita censeo, id. ib. 16, 20:

quid censes igitur? Ecquidnam est tui consilii ad? etc.,

id. Att. 9, 12, 4: quid igitur censet (sapientia)? What is wisdom ' s advice? id. Phil. 13, 3, 6:

scribi quid placeat, quid censeas,

id. Att. 9, 19,4:

ibitur igitur, et ita quidem ut censes,

id. ib. 10, 15, 3:

disce, docendus adhuc, quae censet amiculus,

Hor. Ep. 1, 17, 3.

Of opinions and views on general questions, to be of opinion, think, believe, hold (cf.: statuo, existimo, puto, aio, dico; freq. in class. prose; very rare in post-class. writers except Gellius; never with ut, ne, or subj.-clause).

With inf.-clause:

Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum,

Cic. Ac. 2, 37, 118:

Cyrenaici non omni malo aegritudinem effici censent, sed insperato,

id. Tusc. 3, 13, 28:

(Hieronymus) censet summum bonum esse sine ulla molestia vivere,

id. Fin. 2, 5, 16:

Aristoteles eos qui valetudinis causa furerent, censebat habere aliquid in animis praesagiens,

id. Div. 1, 38, 81:

Pythagoras censuit animum esse per naturam rerum omnem intentum et commeantem,

id. ib. 1, 11, 27; so id. Ac. 1, 11, 40; 2, 42, 131; id. Fin. 1, 6, 20; 3, 15, 49; 3, 19, 64; 3, 21, 70; 4, 7, 17; 5, 7, 17; id. N. D. 1, 2, 3; 1, 2, 4; 1, 12, 29; 1, 13, 35 and 37; 1, 43, 120; 1, 44, 121; 2, 22, 57; 2, 16, 44; id. Sen. 12, 41; id. Leg. 1, 13, 36; id. Tusc. 1, 9, 18; 1, 10, 22; 1, 30, 72; 1, 45, 108; 3, 5, 11; 3, 22, 52; 4, 7, 14; id. Off. 1, 25, 88:

Plato in civitate communis esse mulieres censuit,

Gell. 18, 2, 8; 14, 5, 2; 18, 1, 4; 19, 12, 6.—If the opinion refers to what should be observed, oportere or debere is used, or a gerundial predicate with esse (so in Cic., but in Gell. 7, 15, 3, without esse):

oportere delubra esse in urbibus censeo,

Cic. Leg. 2, 10, 26:

M. Varro aeditumum dici oportere censet,

Gell. 12, 10, 4; 14, 5, 2;

so with debere,

id. 17, 5, 5; 13, 8, 4:

Cyrenaici... virtutem censuerunt ob eam rem esse laudandam,

Cic. Off. 3, 33, 116:

(Ennius) non censet lugendam esse mortem quam immortalitas consequatur,

id. Sen. 20, 73.—

An inf.-clause understood:

(dissensio est), a quibus temporibus scribendi capiatur initium. Ego enim ab ultimis censeo (i. e. exordiendum esse),

Cic. Leg. 1, 3, 8:

si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque Nil est jucundum,

Hor. Ep. 1, 6, 65:

sic enim censuit,

Cic. Off. 3, 33, 117.—

With neutr. acc. of a pron.: hoc amplius censeo, in addition to the opinions mentioned I hold, etc., Sen. Vit. Beat. 3, 2:

nullo (medico) idem censente,

Plin. 29, 1, 5, § 11.—

With a rel.-clause:

Aesopus quae utilia... erant, non severe neque imperiose praecepit et censuit,

he imparted his teachings and views, Gell. 2, 29, 1.—

Absol.:

non adligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus. Est et mihi censendi jus,

the right to impart my opinions, Sen. Vit. Beat. 3, 2.

In gen., = arbitror, puto, existimo, judico (cf.: idem enim valet censere et arbitrari, Varr. ap. Non. p. 519, 29: censere nunc significat putare, nunc suadere, nunc decernere, Paul. ex Fest. p. 54, 11 Mull.).

To judge, think, believe, suppose (freq. in ante-class. writings; very rare in Cic. except in the particular meanings, a.—ironically—and d.; always with inf.-clause expressed or understood).

In gen.:

atque ego censui abs te posse hoc me impetrare,

Plaut. Cas. 2, 6, 12 sq.:

satis jam delusam censeo: rem, ut est, nunc eloquamur,

id. As. 3, 3, 141:

nam si honeste censeam te facere posse, suadeam,

id. Mil. 4, 8, 60:

neque ego hac noctem longiorem me vidisse censeo,

id. Am. 1, 1, 126:

saluti quod tibi esse censeo,

id. Merc. 1, 35; so id. Am. 4, 3, 2; id. Most. 1, 3, 127; id. Pers. 1, 1, 9; 2, 2, 8; 2, 3, 75 sq.; id. Truc. 2, 2, 60; id. As. 2, 2, 33; id. Aul. 2, 4, 30; 2, 4, 36; id. Cas. 2, 8, 38; Ter. Heaut. 3, 1, 53; id. Phorm. 2, 2, 13: aut domino, cujum id censebis esse, reddes, Cincius, Re Mil. l. iii., de ap. Gell. 16, 4, 2:

eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant (consules),

Liv. 7, 32, 3:

nec facturum aequa Samnitium populum censebant, si... oppugnarent,

id. 7, 31, 7:

quaeso ut ea quae dicam non a militibus imperatori dicta censeas,

id. 7, 13, 8:

at illa purgare se, quod quae utilia esse censebat... suasisset,

Curt. 8, 3, 7: Alexander, tam memorabili victoria laetus, qua sibi Orientis fines apertos esse censebat, id. 9, 1, 1; so id. 10, 8, 22.—

With reference to an erroneous opinion, to imagine, suppose, falsely believe:

censebam me effugisse a vita marituma Ne navigarem, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 3, 108:

omnes eum (sc. Jovem) esse (Amphitruonem) censent servi,

id. Am. prol. 122, 134:

jam hic ero, quom illic censebis esse me,

id. ib. 3, 3, 14:

ardere censui aedes,

id. ib. 5, 1, 15:

ego hunc censebam esse te,

id. Men. 5, 9, 13; so id. As. 5, 2, 20; id. Aul. 3, 5, 55; id. Bacch. 1, 2, 14; id. Men. 3, 3, 32; 5, 9, 76; id. Merc. 1, 2, 87; id. Poen. 1, 1, 54; 3, 1, 60; 3, 4, 25; id. Rud. 2, 4, 31; 4, 7, 35; id. Stich. 4, 2, 24; id. Truc. 1, 1, 72 et saep.: censuit se regem Porsenam occidere, Cass. Hem. ap. Non. p. 4, 88:

non ipsa saxa magis sensu omni vacabant quam ille... cui se hic cruciatum censet optare,

Cic. Tusc. 1, 44, 107.—And ironically:

nisi forte Diagoram aut Theodorum... censes superstitiosos fuisse,

Cic. N. D. 1, 42, 117:

nisi forte etiam illi Semproniano senatus consulto me censes adfuisse, qui ne Romae quidem fui,

id. Fam. 12, 29, 2:

neminem me fortiorem esse censebam,

Curt. 8, 14, 42.—

Referring to what should take place.

With gerundial inf.-clause:

navis praedatoria, Abs qua cavendum nobis sane censeo,

Plaut. Men. 2, 2, 70:

soli gerundum censeo morem,

id. Most. 1, 3, 69:

neque vendundam censeo Quae libera est,

Ter. Ad. 2, 1, 39; so id. Eun. 4, 4, 53; 5, 8, 42; id. Hec. 4, 4, 94; id. Phorm. 2, 4, 17:

ceterum ei qui consilium adferret opem quoque in eam rem adferendam censebant esse,

Liv. 25, 11, 14.—

With oportere, debere, or an ordinary inf.-clause:

solam illi me soli censeo esse oportere obedientem,

Plaut. Most. 1, 3, 47:

quibus declaraveram, quo te animo censerem esse oportere, et quid tibi faciendum arbitrarer,

Cic. Fam. 4, 9, 1:

rursus interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

Curt. 8, 14, 43: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, agrosque suos pro alienis populandos obicere, to entertain the idea that they should direct that war against themselves and their own lands, etc., Liv. 21, 20, 4:

munere eum fungi prioris censet amici = eum fungi oportere,

Hor. Ep. 1, 9, 5:

quae nos quoque sustinere censebat,

App. M. 11, p. 253.—

By aequum censere with ordinary inf.clause, expressed or understood, either = it is fair ( right) to do something, or something ought or should be done (so very freq. in the comic poets and Livy; rare in other writers): non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo, I do not think it right to fear him, etc., Plaut. Capt. 2, 2, 51: quid me aequom censes pro illa tibi dare? What do you think I should give as a fair price? etc., id. As. 1, 3, 76: meum animum tibi servitutem servire aequom censui, I thought it my duty that my mind should, etc., id. Trin. 2, 2, 27: ecquis est tandem qui vestrorum... aequom censeat poenas dare ob eam rem quod arguatur male facere voluisse? Cato ap. Gell. 6 (7), 3, 36:

quis aequum censeret... receptos in fidem non defendi?

Liv. 21, 19, 5; so id. 24, 37, 7; 5, 3, 8; 22, 32, 6.—And without emphasis upon the idea of fairness or right:

si sunt ita ut ego aequom censeo,

as I think they ought to be, Plaut. Stich. 1, 2, 55; so id. Trin. 3, 2, 87; 2, 3, 1; id. Merc. 3, 3, 8; id. Aul. 4, 1, 11; id. Ep. 4, 1, 29; id. Stich. 2, 2, 20; 4, 1, 42:

qui aequom esse censeant, nos jam a pueris ilico nasci senes,

who believe that we should be born as old men right from childhood, Ter. Heaut. 2, 1, 2; so id. ib. 5, 5, 11; id. Ad. 4, 3, 10:

qui aequom censeant rem perniciosam utili praeponi,

Auct. Her. 2, 14, 22: (tribuni) intercedebant;

senatum quaerere de pecunia non relata in publicum... aequum censebant,

Liv. 38, 54, 5:

cives civibus parcere aequum censebat,

Nep. Thras. 2, 6.—

Very freq., esp. in Cic., when a question, rhetorical or real, is addressed to a second person, often referring to erroneous opinions:

an fores censebas nobis publicitus praeberier?

Plaut. Am. 4, 2, 7:

clanculum istaec te flagitia facere censebas potesse?

id. Men. 4, 2, 47:

hicine nos habitare censes?

id. Trin. 4, 3, 72:

omnes cinaedos esse censes, tu quia es?

id. Men. 3, 2, 48; so id. As. 2, 4, 78; 5, 2, 37; id. Bacch. 4, 6, 41; 5, 2. 82; id. Capt. 4, 2, 66; 4, 2, 74; 5, 2, 16; id. Cas. 2, 6, 29; id. Men. 5, 5, 25: continuo dari Tibi verba censes? Ter. And. 3, 2, 25; so id. ib. 3, 3, 13; 4, 4, 55; id. Heaut. 4, 3, 38; id. Hec. 4, 1, 32; 4, 4, 53; id. Phorm. 5, 6, 35:

adeone me delirare censes ut ista esse credam?

Cic. Tusc. 1, 6, 10:

nam cum in Graeco sermone haec... non videbantur, quid censes in Latino fore?

id. Fin. 3, 4, 15:

quid igitur censes? Apim illum nonne deum videri Aegyptiis?

id. N. D. 1, 29, 82:

quis haec neget esse utilia? quem censes?

id. Off. 3, 26, 99:

an censes me tantos labores... suscepturum fuisse, si, etc.,

id. Sen. 23, 82:

an vos Hirtium pacem velle censetis?

id. Phil. 12, 4, 9; so id. Brut. 50, 186; 85, 294; id. Tusc. 1, 5, 10 fin.; 2, 4, 11; 3, 13, 27; id. Fin. 1, 10, 34; id. N. D. 1, 8, 20; 1, 28, 78; 1, 44, 122; id. Leg. 2, 10, 23; id. Div. in Caecil. 16, 54; id. Phil. 1, 6, 13; 4, 3, 7; 7, 4, 14; 11, 1, 3; 11, 5, 10; 12, 3, 7; 12, 6, 13; 12, 8, 21; 12, 9, 22; 13, 2, 4; 14, 4, 10; id. Att. 10, 11, 4:

quid censes munera terrae?... quo spectanda modo, quo sensu credis et ore?

Hor. Ep. 1, 6, 5 sqq.; so id. ib. 2, 2, 65; Lucr. 1, 973 (with obj.inf.).—With conditional period inst. of an inf.-clause:

num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle,

Ter. And. 3, 3, 46.—

Sometimes censemus? is used in the same way as censes?

Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Off. 2, 7, 25; id. Fam. 4, 9, 2.—

With an inf.clause understood: itane tu censes? Pa. Quid ego ni ita censeam? Plaut. Mil. 4, 3, 27: quid ergo censes? Tr. Quod rogas, Censeo, id. Rud. 4, 8, 7 sq.: quid illum censes? (i. e. eo loco facere?) Ter. And. 5, 2, 12:

quid illas censes? (i. e. posse dicere),

id. Ad. 4, 5, 22; so Plaut. Curc. 1, 1, 59; Ter. Heaut. 3, 3, 9; 5, 3, 21.—So, very freq. in the comic poets, censeo, absol., as an approving answer; also sic censeo, istuc censeo, ita censeo (Cic.) to be variously rendered: ego divinam rem intus faciam... So. Censeo, that will be right! Plaut. Am. 3, 3, 11: auscultemus quid agat: Ph. Sane censeo, so we will, indeed, id. Curc. 2, 2, 29: quid si recenti re aedis pultem? Ad. Censeo, do so! id. Poen. 3, 4, 18: quin eloquamur? Ag. Censeo, hercle, patrue, id. ib. 5, 4, 93: patri etiam gratulabor? Tr. Censeo, I think so (and after answering several questions with censeo): etiamne complectar ejus patrem? Tr. Non censeo. Pl. Nunc non censet quom volo, id. Rud. 4, 8, 6 sqq.; id. Ps. 2, 2, 69; id. Stich. 5, 4, 53; id. Truc. 2, 4, 73; id. Cas. 4, 3, 14; Ter. Eun. 2, 1, 11; id. Heaut. 3, 3, 27: male habeas! Mu. Sic censeo, Plaut. Men. 4, 1, 11: aliquem arripiamus, etc.: Ly. Hem, istuc censeo, id. Merc. 3, 3, 19 (cf.:

prorsus ita censeo, referring to general questions, as in D.,

Cic. Leg. 2, 10, 23);

once similarly censeas: Quid gravare? censeas!

Say yes, Plaut. Stich. 3, 2, 22.—

To resolve, as a merely mental act, with gerundial inf.-clause (rare; cf. II. B.): quibus rebus cognitis, Caesar maturandum sibi censuit, resolved to hasten, lit., thought he must hasten ( = statuit, existimavit), Caes. B. G. 7, 56 init.:

censuimus igitur amplius quaerendum,

Gell. 12, 14, 7.—

To consider, i. e. after carefully weighing the circumstances, with inf.-clause (rare):

sed cum censerem... me et periculum vitare posse, et temperatius dicere... ea causa mihi in Asiam proficiscendi fuit,

Cic. Brut. 91, 314.—

= pu tare, habere, judicare, to consider as, to hold, with two acc., or inf.-clause.

With double acc.:

quom dispicias tristem, frugi censeas (i.e. eum),

you would consider him thrifty, Plaut. Cas. 3, 2. 32:

auxilio vos dignos censet senatus,

considers you worthy of help, Liv. 7, 31, 2:

has... indagines cuppediarum majore detestatione dignas censebimus si, etc.,

Gell. 7 (6), 16, 6: cum Priscum nobilitas hostem patriae censuisset, judged, declared him the enemy, etc., Aur. Vict. Caes. 29, 4.—

In the pass. with nom. and inf., = haberi (in Manil. and Gell.):

praeter illas unam et viginti (comoedias) quae consensu omnium Plauti esse censebantur,

Gell. 3, 3, 3:

quae terrena censentur sidera sorte (i. e. esse),

are considered as being of the terrestrial kind, Manil. 2, 226; so id. 2, 293; 2, 653; 2, 667; 3, 96; so, sub aliquo censeri, to be considered as being under one ' s influence, id. 4, 246; 4, 705; cf. id. 3, 598 (with per).—

To wish, with subj.-clause or ne (in App.):

de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim adferas censeo,

App. M. 6. [p. 315] p. 117:

censeo ne ulla cura os percolat,

id. Mag. p. 411.

censeo, ēre, = succenseo, to be angry: ne vobis censeam, si, etc., Varr. ap. Non. p. 267, 24.

cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.

In gen., Plaut. Am. prol. 95:

qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

id. ib. prol. 125:

cum Pansā vixi in Pompeiano,

Cic. Att. 14, 20, 4:

semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

id. Mil. 21, 55:

quibuscum essem libenter,

id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

id. Sull. 3, 7:

si cenas hodie mecum,

Hor. Ep. 1, 7, 70:

vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

Cic. Att. 8, 2, 3:

errare malo cum Platone, etc.,

id. Tusc. 1, 17, 39:

qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

Caes. B. G. 2, 3 et saep.—

In an expression of displeasure:

in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—

In a designation of time with which some action concurs:

egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

cum primo luci,

id. Cist. 2, 1, 58:

cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

cum primā luce,

id. Att. 4, 3, 4; and:

cum primo lumine solis,

Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

pariter cum ortu solis,

Sall. J. 106, 5:

pariter cum occasu solis,

id. ib. 68, 2; cf.:

cum sole reliquit,

Verg. A. 3, 568 et saep.:

mane cum luci simul,

Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

simul cum dono designavit templo Jovis fines,

id. 1, 10, 5; cf.:

et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

Cic. de Or. 3, 3, 10.—

In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

id. Cat. 1, 13, 33:

cum magno provinciae periculo,

Caes. B. G. 1, 10:

cum summo probro,

Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

cum summā tuā dignitate,

Cic. Fin. 4, 22, 61:

cum bonā alite,

Cat. 61, 19:

ferendum hoc onus est cum labore,

Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

orare cum lacrimis coepere,

Liv. 5, 30, 5:

si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

cum curā,

Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

cum summo studio,

Sall. C. 51, 38:

cum quanto studio periculoque,

Liv. 8, 25, 12 al.:

cum multā venustate et omni sale,

Cic. Fin. 1, 3, 9:

summā cum celeritate ad exercitum rediit,

Hirt. B. G. 8, 52:

maximo cum clamore involant,

Plaut. Am. 1, 1, 89:

cum clamore,

Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

cum clamore ac tumultu,

id. 9, 31, 8; cf.:

Athenienses cum silentio auditi sunt,

id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

illud cum pace agemus,

Cic. Tusc. 5, 29, 83:

cum bonā pace,

Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

cum bonā gratiā,

Cic. Fat. 4, 7:

cum bonā veniā,

Liv. 29, 1, 7; cf.:

cum veniā,

Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

cum virtute vivere,

Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

cum judicio,

Quint. 10, 1, 8:

cum firmā memoriā,

id. 5, 10, 54:

legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

Suet. Calig. 16:

spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

Liv. 4, 20, 3.—

Attributively, with subst.:

et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

frumenti cum summā caritate inopia erat,

id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—

Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).

Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

cum eo quidem, quod, etc.,

id. 2, 4, 30. —With subj.:

sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

Cic. Att. 6, 1, 7.—

With ut:

Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —

With ne:

obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

Col. 5, 1, 4:

cum eo, ne amplius quam has urant,

Cels. 7, 22; and with tamen:

cum eo tamen, ne, etc.,

id. 2, 17.—

Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

Liv. 21, 43, 7; so,

cum superis,

Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—

Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

cum octavo, cum decimo,

Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

cum centesimo,

Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

id. 5, 4, 3, § 24.—

With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

cum linguā lingere,

Cat. 98, 3:

cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

Verg. A. 9, 816:

cum vino et oleo ungere,

Veg. 1, 11, 8 et saep.:

terra in Augurum libris scripta cum R uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.

In partic.

Completing the meaning of verbs.

With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

ut proprie cohaereat cum narratione,

Auct. Her. 1, 7, 11:

(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

id. 1, 9, 16:

interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

id. Clu. 31, 86:

hanc sententiam cum virtute congruere semper,

id. Off. 3, 3, 13:

foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

id. ib. 3, 31, 111:

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

Liv. 1, 52, 4:

cum aliquo in gratiam redire,

id. 3, 58, 4:

stabat cum eo senatūs majestas,

id. 8, 34, 1:

conjurasse cum Pausaniā,

Curt. 7, 1, 6:

Autronium secum facere,

Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—

Of companionship, association, sharing, etc.:

cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

Cic. de Or. 2, 14, 61:

quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

id. Off. 1, 15, 46:

nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

id. ib. 1, 17, 51:

cum civibus vivere,

id. ib. 1, 34, 124:

cum M. Fabio mihi summus usus est,

id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

Liv. 1, 45, 2:

partiri cum Dinaeā matre jussit,

Cic. Clu. 7, 21:

cum Baebio communicare,

id. ib. 16, 47; cf.

of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

Liv. 1, 58, 4:

duos tamen pudor cum eo tenuit,

id. 2, 10, 5.—

Of intercourse, traffic, etc.:

cum aliquo agere,

to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

cum eo Accius injuriarum agit,

Auct. Her. 1, 14, 24:

si par est agere cum civibus,

Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

si mihi cum Peripateticis res esset,

Cic. Ac. 2, 35, 112:

tecum enim mihi res est,

id. Rosc. Am. 30, 84:

uni tibi et cum singulis res est,

Liv. 2, 12, 11:

pacem cum Sabinis facere,

Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—

Of deliberation and discussion:

haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

Cic. de Or. 1, 13, 57:

tempus cum conjuratis consultando absumunt,

Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—

Of strife, difference, etc.:

quibuscum continenter bellum gerunt,

Caes. B. G. 1, 1:

cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

Cic. Ac. 2, 47, 143:

neque tam quererer cum deo quod, etc.,

id. ib. 2, 25, 81:

cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

id. ib. 2, 4, 11:

cum stomacheretur cum Metello,

id. Or. 2, 66, 267:

manu cum hoste confligere,

id. Off. 1, 23, 81:

utilia cum honestis pugnare,

id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

cum majoribus nostris bella gessit,

id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

cum Auruncis bellum inire,

id. 2, 16, 8; cf.:

cum Volscis aequo Marte discessum est,

id. 2, 40, 14:

inimicitias cum Africano gerere,

Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

cum Scipione dissentire,

Val. Max. 4, 1, 12:

cum utrāque (uxore) divortium fecit,

Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—

Of comparison:

nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

Cic. Ac. 2, 5, 14:

hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

id. de Or. 1, 2, 8:

conferam Sullamne cum Junio,

id. Clu. 34, 94:

(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

id. Off. 2, 6, 20.—

Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

hominem sine re, sine fide,

Cic. Cael. 32, 78):

a portu illuc nunc cum laternā advenit,

Plaut. Am. prol. 149:

cadus cum vino,

id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

olla cum aquā,

Cato, R. R. 156:

arcula cum ornamentis,

Plaut. Most. 1, 3, 91:

fiscos cum pecuniā Siciliensi,

Cic. Verr. 1, 8, 22:

onerariae naves cum commeatu,

Liv. 30, 24, 5 et saep.:

cum servili schemā,

Plaut. Am. prol. 117;

so of clothing,

id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

ut ne quis cum telo servus esset,

Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

so of weapons,

id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

inmissi cum falcibus, etc.,

id. Tusc. 5, 23, 65:

vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

simulacrum Cereris cum faucibus,

id. ib. 2, 4, 49, §

109: cum elephanti capite puer natus,

Liv. 27, 11, 5; cf.:

cum quinque pedibus natus,

id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

Liv. 9, 44, 14:

te Romam venisse cum febri,

Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

ex eis qui cum imperio sint,

id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

cum imperio aut magistratu,

Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—

With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—

In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.

Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

Cic. Fam. 14, 14, 3:

adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—

Before et... et, connecting two substt.:

cum et diurno et nocturno metu,

Cic. Tusc. 5, 23, 66.

In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—

It designates,

A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—

The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.

Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].

Of time, when, as, while, sometimes = after, since.

In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.

The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.

Cum with pres. indic., often equivalent to si.

With principal predicate in pres.:

nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

Plaut. Truc. prol. 17:

facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

Sen. Ep. 23, 11.—

With principal predicate in fut. (rare):

ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—

With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

Ter. Hec. 3, 5, 33:

qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

Cic. Fam. 12, 30, 2:

(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

Verg. G. 3, 457:

nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—

With logical perf. indic.

With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

id. Div. 2, 70, 145:

cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

Varr. R. R. 2, 2, 17:

cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

Caes. B. G. 6, 16, 5:

(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

Sen. Ira, 1, 8, 2:

quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—

With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—

With two logical perff. (rare):

cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

Varr. R. R. 2, 2, 6:

quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —

With fut.

With principal predicate in fut.:

ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—

With principal predicate in pres.:

in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—

With fut. perf.

With principal predicate in pres.:

quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

Cic. Att. 1, 7:

nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—

With principal predicate in fut. indic.:

cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

Auct. Her. 2, 10, 15:

cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

Val. Max. 7, 2, ext. 4.—

With principal predicate in fut. imper.:

cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—

With two fut. perff.:

cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

Sen. Cons. Helv. 10, 6.—

In partic.

In definitions with pres, indic.:

humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

Auct. Her. 1, 3, 5:

purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —

Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

Cic. Rosc. Am. 22, 62:

qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

etiam cum potentes nocere intendent,

Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

cum etiam plus contenderimus, etc.,

Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—

Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—

With subj. referring to indefinite time.

With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).

With pres. subj.:

acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

Plaut. Ep. 5, 2, 53:

quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

difficile est tacere cum doleas,

Cic. Sull. 10, 31:

etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—

With perf. subj.:

difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

Cic. Off. 1, 19, 64:

quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—

In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—

In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

Cic. de Or. 2, 28, 129.—

When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—

If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

Cato, R. R. 28:

quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—

Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

Cic. Att. 6, 3, 4:

quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

id. Rosc. Am. 25, 100:

si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).

Cum with pres. indic.

Principal predicate in pres.:

certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

quod cum ita est,

if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

quodsi ita est,

Cic. Mur. 2, 5); so,

often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —

With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

Plaut. Curc. 4, 4, 27:

sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—

Cum with logical perf. indic.

Principal predicate in pres.:

ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—

With principal predicate in fut. ( poet.):

at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

Prop. 4 (5), 2, 30.—

With fut.

With principal predicate in fut.:

quom videbis tum scies,

Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—

With principal predicate in fut. perf.:

cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

Cic. Fam. 2, 12, 1.—

With principal predicate in imper. fut.:

mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—

With principal predicate in subj. (potential):

cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—

In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—

With fut. perf.

With principal predicate in fut.:

mox dabo quom ab re divina rediero,

Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—

With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

Ter. Eun. 5, 8, 37:

cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—

With principal predicate in subj. (potential):

quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—

With subj. in definite time.

Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—

Sometimes by attraction:

curata fac sint quom a foro redeam domum,

Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

Cic. Planc. 24, 58. —

In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.

In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.

With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

portisculus signum cum dare coepisset,

Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

quom testamento patris partisset bona,

Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

quom venisset,

Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

Cic. de Or. 1, 11, 45:

haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

id. ib. 1, 35, 160:

cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

id. Inv. 2, 23, 69:

Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

id. N. D. 3, 34, 83:

eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

Caes. B. G. 5, 18:

Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

Liv. 1, 46, 9 et saep. —

With pluperf. indic.

Ante-class. in place of the class. subj.:

idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

Plaut. Cas. 2, 8, 28:

Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

Ter. And. 3, 2, 38.—

If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—

If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—

If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.

With pluperf. indic.

With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—

With principal predicate in perf. indic.:

Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—

With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

Caes. B. C. 2, 41:

cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—

In anterior clauses with imperf. subj.

When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—

Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

Cic. Fin. 2, 30, 97:

cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—

When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

Cic. Clu. 13, 38.—

For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.

In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

Cic. de Or. 2, 54, 220;

where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

Liv. 29, 37, 8; cf.:

cum tecum Ephesi collocutus sum,

Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

cum te Puteolis prosequerer,

id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

also,

Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).

Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).

The clause expressing a momentary action:

posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

Varr. R. R. 3, 3, 8:

in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

id. de Or. 2, 59, 242:

cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

Sen. Ben. 4, 39, 4:

tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—

If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

Varr. R. R. 2, 5, 5:

ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—

With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—

With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

Varr. R. R. 3, 2, 2:

me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

Cic. Brut. 89, 303:

itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

Caes. B. C. 3, 87:

cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

Liv. 42, 5, 8:

Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—

With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.

The action falling within the time of the principal predicate:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

Cic. Brut. 43, 161:

eo cum venio, praetor quiescebat,

id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

Sen. Ben. 5, 19, 7:

bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

Dig. 28, 18, § 1:

pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

Claud. IV. Cons. Hon. 413.—

The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—

The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].

Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.

Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

Auct. Her. 4, 18, 25:

qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

Cic. Att. 8, 1, 4:

res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

id. Q. Fr. 2, 9, 3):

Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

id. Phil. 6, 4, 11:

non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

id. Red. Quir. 1, 3:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

id. Brut. 8, 293:

cum censebam,

id. de Or. 1, 62, 264:

cum dicebam,

id. Fam. 6, 1, 5:

cum ponebas,

id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

sometimes cum dabam = cum scribebam,

Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—

The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

Cic. Fin. 4, 27, 54:

cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—

If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

according to class. usage,

Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

contrary to class. usage,

Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —

In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

Liv. 29, 31, 1:

cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

id. 36, 5, 1; cf.:

cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

id. 36, 15, 1; cf.:

cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

Plin. 10, 41, 59, § 120.—

If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter

In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

id. ib. 2, 71, 287).—

With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

Cic. Inv. 2, 49, 144:

armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

Cic. Rep. 2, 12, 23:

an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

id. Sull. 17, 49:

tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

Nep. Cim. 3, 1:

sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

Plaut. Merc. 5, 4, 19:

consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

Cic. Sest. 28, 61:

haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

Liv. 1, 13, 6:

Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

Cic. Fam. 3, 11, 1;

so with cum essem (essemus, etc.),

id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

Liv. 42, 40, 8:

Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

Cic. Att. 13, 49, 2:

proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

Cic. Cat. 3, 3, 6:

cum advesperasceret, cum lucesceret,

id. Fam. 15, 4, 8:

cum lux appropinquaret,

id. Tull. 9, 21:

cum dies instaret,

id. Inv. 2, 31, 96:

cum comitiorum tempus adpeteret,

Liv. 28, 10, 1:

cum dies comitiorum adpropinquaret,

id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

cum ea dies venit,

Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

id. Brut. 68, 241:

cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

Liv. 40, 42, 10:

cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

id. 8, 33, 4:

haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

id. 1, 50, 7;

so with cum maxime,

Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

Cic. Sest. 63, 132:

Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

Nep. Reg. 3, 2:

impulit ut cuperem habere, cum diceret,

Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

Caes. B. C. 3, 57:

cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

Liv. 6, 1, 6:

cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—

In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

Liv. 4, 3, 1:

cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

id. Quint. 16, 53):

ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

id. Q. Fr. 1, 3, 8:

cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

Gell. 14, 2, 10; cf.:

cum secum reputavit,

Tac. A. 15, 54.

In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.

The predicate in present:

amice facis Quom me laudas,

Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

bene facitis cum venitis,

Auct. Her. 4, 50, 63:

quae cum taces, nulla esse concedis,

Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—

With fut. (rare):

cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—

With fut. perf. (rare):

quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—

With perf.:

fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—

With histor. pres.:

Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

Auct. Her. 1, 15, 25.—

With imperf.:

cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—

Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—

With pluperf. (very rare):

exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—

Pluperf. and imperf.:

quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

Cic. Att. 8, 11, D, 5.—

Imperf. subj. (post-class.):

tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

Sen. Cons. Helv. 10, 10.—

Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.

In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.

Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.

The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.

With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—

With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—

With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

fuerunt alia genera qui... dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62):

fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

Liv. 7, 32, 13.—

With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

quod fuit tempus cum rura colerent homines,

Varr. R. R. 3, 1:

ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—

Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.

With pres. or fut. indic.:

incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

Cic. Off. 1, 10, 31:

longum illud tempus cum non ero, etc.,

id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—

With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

Cic. Lig. 7, 20:

memini noctis illius cum... pollicebar,

id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

illa pugna quom, etc. ( = in qua),

Plaut. Poen. 2, 26;

Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

Cic. Att. 9, 9, 4:

patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—

With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—

Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

Cic. de Or. 2, 10, 41:

omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—

The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.

With pres., = Engl. pres. perf.

With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—

With ordinals:

vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—

With diu:

jam diu'st quom ventri victum non datis,

Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—

Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —

With pluperf., the principal predicate in imperf.:

permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

Liv. 9, 33, 3.—

With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

Ter. Hec. 3, 4, 7:

unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

Cic. Clu. 26, 72.—

The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.

With cardinals.

Time in acc. (ante-class.):

annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—

With nom.:

nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—

With diu or dudum:

nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—

Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

Caes. B. G. 1, 23. —

In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.

Principal sentence defining time by temporal expressions.

Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—

Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—

Principal sentence with perf., cum with perf.:

dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—

Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.

Principal sentence with imperf., cum with perf.:

non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—

Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—

Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—

Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—

Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—

Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—

Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—

Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—

With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

Cic. Brut. 36, 138:

jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

Verg. G. 3, 422.—

In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).

When, on an occasion, on which, etc.

With perf. indic.:

Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—

With imperf. indic.:

num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—

Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—

Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—

So freq. cum quidem, always with indic.:

sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—

Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).

With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

cum nihilo magis,

Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—

With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—

Cum interea (interim).

Adverbial (rare).

Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—

Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—

Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,

To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—

To the inverted clauses (4.):

tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—

To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.

In clauses completing the idea of the governing verb.

After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).

Dependent on verbs of seeing and feeling.

With indic.:

nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

conspectum est cum obiit,

Liv. 5, 25, 3.—

With subj.:

is... numquam est conspectus cum veniret,

Cic. Sest. 59, 126:

vidi... Cum tu terga dares,

Ov. M. 13, 224.—

After verbs of hearing, always with subj.:

L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—

After memini, with indic. (sc. tempus):

memini quom... haud audebat,

Plaut. Capt. 2, 2, 53:

memini cum mihi desipere videbare,

Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

memini cum velles residere ferventissimo sole,

Sen. Ben. 5, 24, 1.—

After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).

Verbs of thanking:

habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

Cic. Fam. 13, 24, 2.—

Of congratulation:

quom tu's aucta liberis... gratulor,

Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—

Of rejoicing and grieving:

quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—

Dependent on optative sentences:

di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.

Elliptical usages (without predicate).

Cum maxime.

With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,

By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

Cic. Clu. 5, 12:

castra amissa, et tum cum maxime ardere,

Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—

Similarly with other superlatives (post-class.):

foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

cum tardissime,

id. 18, 7, 10, § 51:

cum longissime,

Suet. Tib. 38.

For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.

Causal, since, because, as.

Anteclass., chiefly with indic.

With pres. indic.:

hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—

With perf. indic.:

praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—

With subj.

By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—

Independent of such construction:

jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.

Class. and post-class., always with subj.

With pres. subj.:

cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

Cic. Mur. 6, 13:

cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

id. Fin. 1, 20, 66:

quae cum ita sint, videamus, etc.,

id. Clu. 44, 123:

quod cum ita sit, etc.,

id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—

With perf. subj.:

cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—

With imperf. subj.

Denoting both cause and coincidence of time:

vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—

Denoting cause without time:

cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

Cic. Clu. 26, 70:

quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—

With pluperf. subj.:

Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

Caes. B. G. 5, 22.

With adverbs of emphasis.

Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

Cic. Arch. 5, 10:

cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

id. Fam. 1, 10, 1:

cum praesertim vos alium miseritis,

id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—

Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

Cic. Lael. 8, 28:

numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

Curt. 4, 1, 29.—

Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.

Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.

Ante-class., chiefly,

With indic.:

hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—

By construction of principal predicate:

tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—

Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

Plaut. Ps. 1, 2, 52.

Class. and post-class., always with subj.

With pres. subj.:

cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—

With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—

With imperf. subj.:

ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

Cic. Deiot. 3, 10:

hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

id. Clu. 48, 135:

eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —

With pluperf. subj.:

Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.

Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.

Ante-class., mostly with indic.

Indic.:

qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—

With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).

Class. and post-class., always with subj.

Pres. subj.:

testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

Cic. Brut. 7, 26:

nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

Liv. 21, 31, 11.—

Imperf. subj.:

ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

quae cum ita essent... tamen,

although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—

With pluperf. subj.:

cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

Cic. Fam. 1, 2, 4:

patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

id. Rosc. Am. 11, 32.

In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.

With imperf. subj.:

quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

Cic. Brut. 55, 194:

etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—

With pluperf. subj.:

quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

id. Balb. 6, 16.

cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.

In gen., Plaut. Am. prol. 95:

qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

id. ib. prol. 125:

cum Pansā vixi in Pompeiano,

Cic. Att. 14, 20, 4:

semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

id. Mil. 21, 55:

quibuscum essem libenter,

id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

id. Sull. 3, 7:

si cenas hodie mecum,

Hor. Ep. 1, 7, 70:

vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

Cic. Att. 8, 2, 3:

errare malo cum Platone, etc.,

id. Tusc. 1, 17, 39:

qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

Caes. B. G. 2, 3 et saep.—

In an expression of displeasure:

in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—

In a designation of time with which some action concurs:

egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

cum primo luci,

id. Cist. 2, 1, 58:

cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

cum primā luce,

id. Att. 4, 3, 4; and:

cum primo lumine solis,

Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

pariter cum ortu solis,

Sall. J. 106, 5:

pariter cum occasu solis,

id. ib. 68, 2; cf.:

cum sole reliquit,

Verg. A. 3, 568 et saep.:

mane cum luci simul,

Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

simul cum dono designavit templo Jovis fines,

id. 1, 10, 5; cf.:

et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

Cic. de Or. 3, 3, 10.—

In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

id. Cat. 1, 13, 33:

cum magno provinciae periculo,

Caes. B. G. 1, 10:

cum summo probro,

Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

cum summā tuā dignitate,

Cic. Fin. 4, 22, 61:

cum bonā alite,

Cat. 61, 19:

ferendum hoc onus est cum labore,

Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

orare cum lacrimis coepere,

Liv. 5, 30, 5:

si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

cum curā,

Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

cum summo studio,

Sall. C. 51, 38:

cum quanto studio periculoque,

Liv. 8, 25, 12 al.:

cum multā venustate et omni sale,

Cic. Fin. 1, 3, 9:

summā cum celeritate ad exercitum rediit,

Hirt. B. G. 8, 52:

maximo cum clamore involant,

Plaut. Am. 1, 1, 89:

cum clamore,

Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

cum clamore ac tumultu,

id. 9, 31, 8; cf.:

Athenienses cum silentio auditi sunt,

id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

illud cum pace agemus,

Cic. Tusc. 5, 29, 83:

cum bonā pace,

Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

cum bonā gratiā,

Cic. Fat. 4, 7:

cum bonā veniā,

Liv. 29, 1, 7; cf.:

cum veniā,

Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

cum virtute vivere,

Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

cum judicio,

Quint. 10, 1, 8:

cum firmā memoriā,

id. 5, 10, 54:

legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

Suet. Calig. 16:

spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

Liv. 4, 20, 3.—

Attributively, with subst.:

et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

frumenti cum summā caritate inopia erat,

id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—

Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).

Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

cum eo quidem, quod, etc.,

id. 2, 4, 30. —With subj.:

sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

Cic. Att. 6, 1, 7.—

With ut:

Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —

With ne:

obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

Col. 5, 1, 4:

cum eo, ne amplius quam has urant,

Cels. 7, 22; and with tamen:

cum eo tamen, ne, etc.,

id. 2, 17.—

Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

Liv. 21, 43, 7; so,

cum superis,

Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—

Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

cum octavo, cum decimo,

Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

cum centesimo,

Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

id. 5, 4, 3, § 24.—

With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

cum linguā lingere,

Cat. 98, 3:

cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

Verg. A. 9, 816:

cum vino et oleo ungere,

Veg. 1, 11, 8 et saep.:

terra in Augurum libris scripta cum R uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.

In partic.

Completing the meaning of verbs.

With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

ut proprie cohaereat cum narratione,

Auct. Her. 1, 7, 11:

(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

id. 1, 9, 16:

interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

id. Clu. 31, 86:

hanc sententiam cum virtute congruere semper,

id. Off. 3, 3, 13:

foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

id. ib. 3, 31, 111:

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

Liv. 1, 52, 4:

cum aliquo in gratiam redire,

id. 3, 58, 4:

stabat cum eo senatūs majestas,

id. 8, 34, 1:

conjurasse cum Pausaniā,

Curt. 7, 1, 6:

Autronium secum facere,

Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—

Of companionship, association, sharing, etc.:

cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

Cic. de Or. 2, 14, 61:

quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

id. Off. 1, 15, 46:

nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

id. ib. 1, 17, 51:

cum civibus vivere,

id. ib. 1, 34, 124:

cum M. Fabio mihi summus usus est,

id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

Liv. 1, 45, 2:

partiri cum Dinaeā matre jussit,

Cic. Clu. 7, 21:

cum Baebio communicare,

id. ib. 16, 47; cf.

of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

Liv. 1, 58, 4:

duos tamen pudor cum eo tenuit,

id. 2, 10, 5.—

Of intercourse, traffic, etc.:

cum aliquo agere,

to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

cum eo Accius injuriarum agit,

Auct. Her. 1, 14, 24:

si par est agere cum civibus,

Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

si mihi cum Peripateticis res esset,

Cic. Ac. 2, 35, 112:

tecum enim mihi res est,

id. Rosc. Am. 30, 84:

uni tibi et cum singulis res est,

Liv. 2, 12, 11:

pacem cum Sabinis facere,

Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—

Of deliberation and discussion:

haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

Cic. de Or. 1, 13, 57:

tempus cum conjuratis consultando absumunt,

Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—

Of strife, difference, etc.:

quibuscum continenter bellum gerunt,

Caes. B. G. 1, 1:

cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

Cic. Ac. 2, 47, 143:

neque tam quererer cum deo quod, etc.,

id. ib. 2, 25, 81:

cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

id. ib. 2, 4, 11:

cum stomacheretur cum Metello,

id. Or. 2, 66, 267:

manu cum hoste confligere,

id. Off. 1, 23, 81:

utilia cum honestis pugnare,

id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

cum majoribus nostris bella gessit,

id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

cum Auruncis bellum inire,

id. 2, 16, 8; cf.:

cum Volscis aequo Marte discessum est,

id. 2, 40, 14:

inimicitias cum Africano gerere,

Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

cum Scipione dissentire,

Val. Max. 4, 1, 12:

cum utrāque (uxore) divortium fecit,

Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—

Of comparison:

nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

Cic. Ac. 2, 5, 14:

hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

id. de Or. 1, 2, 8:

conferam Sullamne cum Junio,

id. Clu. 34, 94:

(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

id. Off. 2, 6, 20.—

Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

hominem sine re, sine fide,

Cic. Cael. 32, 78):

a portu illuc nunc cum laternā advenit,

Plaut. Am. prol. 149:

cadus cum vino,

id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

olla cum aquā,

Cato, R. R. 156:

arcula cum ornamentis,

Plaut. Most. 1, 3, 91:

fiscos cum pecuniā Siciliensi,

Cic. Verr. 1, 8, 22:

onerariae naves cum commeatu,

Liv. 30, 24, 5 et saep.:

cum servili schemā,

Plaut. Am. prol. 117;

so of clothing,

id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

ut ne quis cum telo servus esset,

Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

so of weapons,

id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

inmissi cum falcibus, etc.,

id. Tusc. 5, 23, 65:

vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

simulacrum Cereris cum faucibus,

id. ib. 2, 4, 49, §

109: cum elephanti capite puer natus,

Liv. 27, 11, 5; cf.:

cum quinque pedibus natus,

id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

Liv. 9, 44, 14:

te Romam venisse cum febri,

Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

ex eis qui cum imperio sint,

id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

cum imperio aut magistratu,

Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—

With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—

In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.

Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

Cic. Fam. 14, 14, 3:

adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—

Before et... et, connecting two substt.:

cum et diurno et nocturno metu,

Cic. Tusc. 5, 23, 66.

In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—

It designates,

A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—

The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.

Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].

Of time, when, as, while, sometimes = after, since.

In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.

The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.

Cum with pres. indic., often equivalent to si.

With principal predicate in pres.:

nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

Plaut. Truc. prol. 17:

facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

Sen. Ep. 23, 11.—

With principal predicate in fut. (rare):

ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—

With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

Ter. Hec. 3, 5, 33:

qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

Cic. Fam. 12, 30, 2:

(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

Verg. G. 3, 457:

nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—

With logical perf. indic.

With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

id. Div. 2, 70, 145:

cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

Varr. R. R. 2, 2, 17:

cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

Caes. B. G. 6, 16, 5:

(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

Sen. Ira, 1, 8, 2:

quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—

With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—